Më 23 prill 1968, në Prishtinë, nën drejtimin e Fadil Hoxhës, u mblodh Komisioni i Skupshtinës Krahinore për të shqyrtuar ndryshimet e mundshme në Statutin e Krahinës Autonome të Kosovës dhe Metohisë. Gjatë kësaj mbledhjeje u artikuluan propozime që do të kishin një ndikim të thellë politik e kulturor për shqiptarët në Jugosllavi: emërtimi i Kosovës si krahinë socialiste, barazi e gjuhëve, e drejta për flamur, krijimi i kushtetutës krahinore dhe autonomia e gjyqësorit. Dokumenti zbulon një moment kur përmes “vetëqeverisjes socialiste” kërkohej më shumë autonomi – pa e përmendur drejtpërdrejt pavarësinë.
Në mbledhjen e Prishtinës, Fadil Hoxha shpalosi konkluzionet e deritanishme të punës së komisionit. Ai tha:
“Kosova duhet të trajtohet si një entitet shoqëror-politik-territorial i kombeve dhe kombësive të barabarta. Kjo do të thotë se kombet dhe kombësitë në krahinë duhet të rregullojnë vetë marrëdhëniet si u konvenon atyre.”
Fjalët e tij shënuan një ndryshim të rëndësishëm në qasjen ndaj pozitës kushtetuese të Kosovës brenda Federatës dhe Republikës së Serbisë. Propozimi i parë ishte:
1. Nga “Statut” në “Kushtetutë”
“Krahina autonome të quhet ‘Krahina Socialiste Autonome e Kosovës’ dhe të mos jetë më e varur nga vullneti i Republikës për ekzistencën e saj.”
Madje, në mënyrë të drejtpërdrejtë u kërkua që:
- Kushtetuta e Federatës të heqë mundësinë e suprimimit të krahinave autonome.
- Të zëvendësohet fjala “statut” me “kushtetutë” si akti më i lartë juridik i krahinës.
2. Territori dhe përfaqësimi
“Territori i krahinës nuk duhet të ndryshohet pa pëlqimin e saj.”
Krahinës iu propozua edhe delegacion i pavarur në Dhomën e Kombësive, jo më përmes delegacionit të Serbisë.
3. Barazia gjuhësore dhe përdorimi i simboleve kombëtare
“Të sigurohet barazia e plotë e gjuhëve dhe e shkrimit të kombeve e kombësive. Të garantohet përdorimi i flamurit, stemës dhe festave kombëtare pa pengesë.”
Këto kërkesa u shoqëruan me një nënvizim të qartë: çdo bashkësi politiko-shoqërore, përfshirë krahinat, duhet të garantojë përmes ligjeve të veta zbatimin e këtij parimi.
4. Kompetenca të zgjeruara dhe ligje krahinore
Komisioni theksoi:
“Krahina duhet të ketë kompetenca ligjvënëse si Republikat. Ligjet e saj të njihen si ‘ligje krahinore’.”
5. Pavarësi gjyqësore
Propozimet përfshijnë edhe:
- Autonomi të plotë për gjyqet,
- Themelim të gjyqit suprem krahinor dhe mundësisht gjyqit kushtetues të Kosovës.
Në fund, gazeta “Rilindja” vë në dukje:
“Të gjitha këto janë në proces të zgjidhjes përmes mirëkuptimit mes krahinës, republikës dhe federatës.”
Shtesë: Gjuha letrare dhe kthimi nga Turqia
Në të njëjtën periudhë, më 22–23 prill 1968, Instituti Albanologjik dhe Fakulteti Filozofik i Prishtinës organizuan një konsultë mbi gjuhën dhe ortografinë shqipe. U mor vendim që:
- Ortografia e re e Tiranës të zbatohej edhe në Kosovë,
- Të gjitha institucionet arsimore, kulturore dhe mediatike të shkruanin në gjuhën letrare të përdorur në Shqipëri.
Gjithashtu, në një mbledhje të LKJ në Prishtinë, u diskutua:
“Të shtohen përpjekjet për kthimin e emigrantëve shqiptarë nga Turqia, sidomos ata që janë regjistruar si turq por në të vërtetë i përkasin kombësisë shqiptare.”
Referenca arkivore:
Fondi 14APK , Viti 1968, Dosja 2
Kosova1968 #StatutiKosoves #FadilHoxha #AutonomiaKosoves #KushtetutaKosove #GjuhaShqipe #SimboletKombetare #BaraziGjuhe #Rilindja1968 #DokumentArkivor #HistoriaKosoves #Jugosllavia
