Në vitin 1971, në Komitetin Qendror të PPSH-së mbërrin një informacion i përmbledhur për riorganizimin e sistemit të drejtimit shtetëror në Jugosllavi. Materiali përshkruan ndryshimet që po ndodhnin në strukturat federative dhe kërkesat në rritje të krahinës autonome të Kosovës për më shumë barazi, autonomi dhe përfaqësim të pavarur. Kjo periudhë përkon me trazirat politike në RSFJ, ku kërkesat shqiptare për barazi kombëtare përballeshin me rezistencë të ashpër nga strukturat serbe.
Në atë vit, Komisionet Federative kishin hyrë në një fazë intensive diskutimesh për ndërtimin e një sistemi të ri të vetëqeverisjes socialiste në Jugosllavi. Në këtë klimë, Kosova – nën drejtimin e përfaqësuesve të saj – kërkonte më shumë: më shumë kompetenca, më shumë dinjitet, më shumë të drejta.
“Ata kërkojnë që raportet krahinë-republikë të jenë të barabarta,” – thuhej në informacion.
Kjo nënkuptonte jo vetëm autonomi të plotë ligjvënëse e gjyqësore, por edhe të drejtën për përfaqësim të pavarur në strukturat federale – jo më si degë e Serbisë.
Reagimet? Të ashpra.
“Shovinizmi serb reagoi me një kundërsulm të egër. Ata e ndjenë se po humbasin pozitat sunduese të trashëguara që nga fundi i Luftës së Parë Botërore.”
Brenda forumeve të larta shtetërore, zërat serbë përpiqeshin të paraqesnin një Jugosllavi të rrezikuar nga fragmentimi. Madje, doli në skenë edhe ideja për të rivlerësuar rolin e krahinave në federatë, duke e paraqitur kërkesën për barazi të plotë si “tendencë për pavarësi të fshehur”.
Por kosovarët nuk ishin vetëm. Dokumenti thekson:
“Ata kanë përkrahjen e kroatëve, sllovenëve dhe maqedonasve. Kërkesat e tyre kanë fituar simpati në mbarë vendin.”
Në këtë klimë tensioni, u artikuluan disa nga idetë më të avancuara të asaj kohe:
- Barazi e plotë në të gjitha nivelet e federatës;
- Afirmim real i pozitës së krahinave si subjekte politike, jo thjesht administrative;
- Heqje e kontrollit të padukshëm të republikës amë mbi krahinat;
- Dhe ndarje e qartë e kompetencave ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.
Por ishte e qartë se shovinizmi zyrtar serb nuk kishte për të heshtur.
“Në fillim e përkrahën propozimin, duke kujtuar se nuk do të shkonin aq thellë. Por kur panë kërkesat reale, u tërhoqën dhe nisën kundërsulmin.”
Në fund, të gjitha këto zhvillime u lanë për “diskutim publik”, por jo për referendum – siç kërkuan kosovarët.
Kosova1971 #RiorganizimiJugosllav #AutonomiaKosoves #BaraziKombetare #FederataJugosllave #DokumentArkivor #HistoriaeKosoves #ShqiptaretneKosove #SistemiFederativ #Serbia #ShovinizmiSerb
