Në pranverën e vitit 1944, Shqipëria ishte ende nën pushtim gjerman, por në shumë krahina, administrata fashiste kishte rënë dhe po zëvendësohej nga strukturat e Frontit Nacionalçlirimtar. Në këtë klimë, ndërsa lufta vijonte e ashpër, Lëvizja Nacionalçlirimtare thirri një Kongres të Jashtëzakonshëm në qytetin e Përmetit, që të përcaktonte fatin politik të vendit.
Kongresi i Përmetit nuk ishte thjesht një kuvend lufte – ishte themeli ligjor dhe politik i shtetit të ri antifashist shqiptar. Në të u morën vendime historike: u shpall organi më i lartë legjislativ e ekzekutiv, u hodhën poshtë të gjitha qeveritë e mëparshme dhe u zgjodh Enver Hoxha si Kryetar i Komitetit Antifashist, pra si udhëheqës i përkohshëm i Shqipërisë.
ituata përpara Kongresit
Në maj 1944, ushtria gjermane po tërhiqej ngadalë në zona të thella, ndërsa njësitë partizane shqiptare kishin fituar kontroll në shumicën e jugut dhe qendrës së vendit. Fronti Nacionalçlirimtar ishte shndërruar në forcën politike dhe ushtarake dominante. Por në horizont shfaqeshin sfida të mëdha:
- Qeveria e Ballit Kombëtar dhe Legalitetit bashkëpunonin me gjermanët;
- Mbretëria e Zogut kërkonte rikthimin nga emigracioni;
- Forcat britanike prisnin të kishin fjalën e fundit për të ardhmen e Shqipërisë.
Pikërisht për të vendosur legjitimitetin popullor dhe sovranitetin e brendshëm, Fronti mblodhi përfaqësuesit e popullit në Kongresin e Përmetit, më 24–28 maj 1944.
Kongresi fillon – Përmeti nën flamur
Në qytetin e vogël të Përmetit, të mbrojtur nga batalione partizane dhe me një organizim të jashtëzakonshëm, u mblodhën 118 delegatë nga të gjitha krahinat e Shqipërisë – përfaqësues të grupeve partizane, intelektualë, klerikë patriotë dhe përfaqësues të rinisë e grave. Ishte parlamenti i parë popullor në kohë lufte.
Hapjen e bëri Omer Nishani, i cili theksoi:
“Ky Kongres do të jetë ndarja përfundimtare me të shkuarën e turpshme, dhe themeli i Shqipërisë së re, të lirë, të pavarur dhe popullore.”
Vendimet historike të Kongresit
Gjatë pesë ditëve të mbledhjes, Kongresi mori disa vendime me rëndësi themelore:
- Shfuqizoi qeveritë e mëparshme, përfshirë qeverinë zogiste dhe regjimet kolaboracioniste me fashizmin e nazizmin;
- Shpalli Frontin Nacionalçlirimtar si përfaqësuesin e vetëm të popullit shqiptar;
- Zgjodhi Komitetin Antifashist Nacionalçlirimtar, si organin më të lartë legjislativ dhe ekzekutiv – një lloj parlamenti dhe qeverie të përkohshme;
- Zgjodhi Enver Hoxhën si Kryetar të Komitetit, duke e vendosur faktikisht në krye të shtetit të ardhshëm;
- U vendos që Shqipëria të jetë një shtet i pavarur, demokratik, laik dhe popullor;
- U hodh poshtë çdo ndërhyrje e huaj në punët e brendshme të Shqipërisë, përfshirë çdo pretendim për rivendosjen e Mbretërisë së Zogut.
Në fjalën e tij, Enver Hoxha tha:
“Asnjë forcë e huaj nuk do të na marrë të drejtën për të vendosur vetë për fatin tonë. Ky është vullneti i popullit shqiptar dhe do të triumfojë.”
Reagimi ndërkombëtar dhe brenda vendit
Kongresi i Përmetit përforcoi pozitat e Lëvizjes Nacionalçlirimtare, që tani përfaqësonte në mënyrë të qartë dhe zyrtare qeverinë e ardhshme të Shqipërisë.
Ndërkohë, përkrahësit e Zogut dhe drejtuesit e Ballit Kombëtar e Legalitetit e cilësuan kongresin si “puç komunist”, por realiteti në terren ishte ndryshe: populli shqiptar kishte dalë me shumicë dërrmuese në krah të Frontit, si forca që kishte organizuar rezistencën e vërtetë kundër pushtuesit.
Pasojat e menjëhershme dhe trashëgimia
Pas Kongresit, Komiteti Antifashist Nacionalçlirimtar mori të gjitha funksionet e shtetit, ndërtoi administratë lokale dhe përgatiti çlirimin e plotë të vendit, që do të ndodhte më 29 nëntor 1944.
Në dhjetor të atij viti, Komiteti do të shndërrohej në Qeverinë e Përkohshme Demokratike të Shqipërisë me Enver Hoxhën Kryeministër, e njohur ndërkombëtarisht si autoriteti legjitim.
Kongresi i Përmetit – një moment kushtetues
Kongresi i Përmetit përbën një moment themelor kushtetues në historinë shqiptare. Ai u bë burimi i legjitimitetit politik të pasluftës, dhe çeli epokën e shtetit socialist shqiptar që do të vazhdonte për gati gjysmë shekulli.
