Një mbrëmje shkurti në Vjenë, 1931
Më 21 shkurt 1931, rrugët e Vjenës u mbushën me britma dhe tym armësh.
Në hyrje të Operës së famshme të qytetit, një monark ballkanik — Mbreti Zog I i Shqipërisë — sapo kishte zbritur nga makina e tij luksoze, kur plumbat filluan të bien rreth tij.
Sipas raportimeve të gazetës The Observer (22 shkurt 1931):
“Herr Schober, zëvendëskancelari i Austrisë, shkoi në mëngjesin e së shtunës në Hotel Imperial për të shprehur keqardhjen e tij ndaj Mbretit të Shqipërisë për atentatin ndaj jetës së tij dhe për ta përgëzuar për shpëtimin.”
Të shtëna, panik dhe gjak në rrugët e Vjenës.
Një anëtar i suitës së mbretit, Major Llesh Topollaj, ra i vrarë në vend — duke u bërë mburojë për trupin e Zogut. Një tjetër, Ministri i Oborrit M. Libohova, u plagos rëndë.
Heroizmi i Major Topollajt
Gazeta The Daily Telegraph (23 shkurt 1931) raportonte:
“Adjutanti, Major Topollay, duke parë rrezikun, u hodh përpara Mbretit dhe mori plumbat që ishin destinuar për sovranin.”
Topollaj u ngatërrua me Mbretin, pasi i ngjante shumë në pamje.
Zogu shpëtoi i palënduar, falë sakrificës së oficerit që e shoqëronte kudo.
Më pas, gazeta The Manchester Guardian (25 shkurt 1931) shtonte:
“Në shenjë mirënjohjeje për aktin e tij heroik, Mbreti urdhëroi që trupi i Topollajt të balsamoset dhe të dërgohet në Shqipëri për t’u varrosur me nderime të përshtatshme.”
Ky moment do të mbetej një nga episodet më prekëse të historisë së monarkisë shqiptare.
Autorët e atentatit dhe hetimet
Dy atentatorët u arrestuan menjëherë: Kapiten Azis Çami dhe Ndok Gjeloshi, të përshkruar si oficerë shqiptarë nacionalistë në mërgim.
Sipas The Daily Herald (23 shkurt 1931):
“Të arrestuarit, me revolverët ende të nxehtë në duar, ishin Azis Çami, mysliman, dhe Ndok Gjeloshi, katolik. Çami pranoi se atentati ishte planifikuar një ditë më parë në një kafene të Vjenës.”
Policia austriake arrestoi dhjetëra shqiptarë të tjerë që jetonin në qytet, përfshirë edhe Hasan Bej Prishtinën, udhëheqësin e lëvizjes kombëtare të vitit 1912.
Gazeta britanike shkruante se shumë emigrantë politikë shqiptarë u urdhëruan të largoheshin nga Austria pas ngjarjes.
Një mbret që nuk u largua nga Vjena
Pavarësisht rrezikut, Zogu zgjodhi të qëndronte në Vjenë.
The Morning Post (25 shkurt 1931) raportonte:
“I patrembur nga atentati, Mbreti Zog i Shqipërisë do të qëndrojë në Vjenë deri sa të përfundojë trajtimi i tij mjekësor. Ai është parë shpesh në publik me mikeshën e tij Franziska Janko, e njohur si Baronesha de Janko.”
Ky detaj privat, i përmendur në shtypin britanik, tregonte interesin e jashtëzakonshëm të mediave perëndimore për figurën enigmatike të monarkut shqiptar.
“Nervat e Mbretit Zoghu”
Një tjetër gazetë, The Evening Standard (23 shkurt 1931), shkroi me ton ironik:
“Frikësohem se atentati nuk do t’i përmirësojë shëndetin e Mbretit, pasi Ahmed Bej Zogu ka qenë për muaj me radhë një njeri i sëmurë. Qeverisja e Shqipërisë do të mjaftonte për të lodhur nervat e çdo burri.”
Artikulli përshkruante Mbretin si një njeri energjik por i lodhur nga tensionet, me “gishta të njollosur nga duhani” dhe “shumë cigare njëra pas tjetrës” — një portret më njerëzor i Zogut, përtej politikës.
Një shpjegim britanik: “Sworn Friends” dhe gjakmarrja shqiptare
Një ditë më vonë, Manchester Guardian (24 shkurt 1931) botoi një artikull të pazakontë me titull “Sworn Friends”, ku përpiqej të shpjegonte kulturën shqiptare të gjakmarrjes:
“Në Shqipëri, ndryshe nga hakmarrja, gjakmarrja është dyanshme. Dy burra betohen të qëndrojnë për njëri-tjetrin deri në vdekje, duke e vulosur besën duke pirë verë me disa pika gjaku. Lidhja është aq e shenjtë saqë fëmijët e tyre nuk mund të martohen mes tyre.”
Gazeta tregonte një histori legjendare shqiptare: dy miq që, pasi ranë në dashuri me të njëjtën grua, vendosën të mos zihen — por ta vrasin së bashku.
Një mënyrë e çuditshme për të ilustruar në Perëndim mentalitetin e “nderit” shqiptar të kohës.
Një atentat që tronditi Evropën
Ngjarja e Vjenës nuk ishte vetëm një atentat ndaj një mbreti, por edhe një përplasje simbolike midis dy botëve — Shqipërisë së re monarkike dhe mërgatës së saj politike.
Mbreti Zog, i cili kishte mbijetuar nga disa tentativa të mëparshme për vrasje, u përforcua në imagjinatën perëndimore si “mbreti që i shpëton vdekjes”.
Në telegramin e tij, Mbreti George V i Britanisë e përgëzoi për shpëtimin dhe shprehu “keqardhje për viktimat e atentatit”.
Nga rrugët e Vjenës, kjo ngjarje u përhap në faqet e gazetave të botës si një kronikë e jashtëzakonshme për heroizëm, tradhti dhe fat mbretëror.
Përfundim
Atentati i vitit 1931 mbetet një nga episodet më dramatike të historisë së Shqipërisë moderne.
Në mes të Evropës, një oficer shqiptar dha jetën për të shpëtuar monarkun e tij — dhe historia e asaj nate të ftohtë u përjetësua në arkivat e gazetave britanike si një tregim i jashtëzakonshëm për besë, sakrificë dhe mbijetesë.
#Historiani #MbretiZog #HistoriaShqiptare #Vjena1931 #DokumenteArkivore #BlackFolder #Atentati #AlbanianHistory
