Një dokument që ndriçon rrënjët e lëvizjeve ilegale shqiptare në Kosovë
Një dokument i rrallë, që mban titullin:
“Lista e pjesëtarëve të organizatës ‘Lëvizja Revolucionare për Bashkimin e Shqipërisë’ (sipas të dhënave të hershme ‘Përpjekja’)”
Ky dokument tregon se organizata kishte filluar të formohej para vitit 1957, shumë më herët nga ç’është menduar deri tani në literaturën historike, dhe se kishte një strukturë të qartë organizative “sipas sistemit të treshit dhe pesëshit” — tipike për lëvizjet ilegale që kërkonin të ruanin fshehtësinë përballë aparatit të sigurisë jugosllave.
Lëvizja dhe qëllimi i saj
Sipas dokumenteve të tjera , “Lëvizja Revolucionare për Bashkimin e Shqipërisë” (LRBSH) kishte si objektiv:
“Bashkimin e viseve shqiptare nën Jugosllavi me shtetin amë, Shqipërinë, dhe çlirimin kombëtar të shqiptarëve.”
Organizata u drejtua më vonë nga Adem Demaçi, figura emblematike e qëndresës shqiptare në Kosovë, e cila në vitet ’60 u përball me burgosje masive dhe dënime të rënda politike. Por ky dokument i vitit 1957 provon se rrënjët e organizatës kanë qenë më të hershme — një lëvizje që lindi në heshtje, nga intelektualë, punëtorë e të rinj patriotë në Mitrovicë, Pejë, Ferizaj, Llapi e Preshevë.
Dokumenti i deklasifikuar: 132 emra të rezistencës shqiptare
Dokumenti rendit 132 emra, të shpërndarë në qytetet kryesore të Kosovës së asaj kohe. Më poshtë, pjesë nga lista origjinale e vitit 1957:
1. Adem Demaçi, Llapi — simboli i burgjeve politike në Jugosllavi, “Mandela i Ballkanit”.
2. Ali Boletini, Mitrovicë — pasardhës i familjes heroike të Isa Boletinit.
3. Arif Hoxha, Mitrovicë.
4. Isuf Gërvalla, Prishtinë — më vonë një nga figurat më të ndritura të rezistencës kulturore e kombëtare, i vrarë në Gjermani në vitin 1982.
5. Isuf Dervishi, gazetar — pjesë e rrethit intelektual që mbështeti lëvizjen.
6. Inajet Bariu, Strugë — përfaqësues nga viset shqiptare jashtë Kosovës.
7. Bajram Shala, Avdyl Daci, Ahmet Zeka, Ejup Kastrati, Halit Bejta, Halil Konjuh, Idriz Hoxha, Isa Vokshi, e shumë të tjerë nga Peja, Ferizaj, Kamenica e Vuçiterna.
Në total, 132 persona përbëjnë një hartë të gjerë të përfshirjes kombëtare shqiptare, që nga Mitrovica e Presheva e deri në Strugë e Prishtinë — dëshmi se lëvizja kishte përmasa gjithëshqiptare dhe jo vetëm lokale.
“Sipas sistemit tresh dhe pesësh”
Dokumenti thekson mënyrën e organizimit:
“Kjo organizatë ka filluar të formohet nga viti 1957, sipas sistemit tresh dhe pesësh.”
Kjo metodë, e përdorur edhe në lëvizjet komuniste e antifashiste më herët, i siguronte anëtarëve konspiracion dhe ndarje të përgjegjësive, duke kufizuar rrezikun e zbulimit. Çdo “tresh” njihte vetëm anëtarët e vet dhe lidhej me nivele më të larta përmes përfaqësuesve të zgjedhur.
Lëvizje me rrënjë më të hershme se 1963
Historikisht, Lëvizja Revolucionare për Bashkimin e Shqiptarëve (LRBSH) njihet si e themeluar në vitin 1963, me Adem Demaçin në krye. Por ky dokument arkivor tregon një faktor të ri: ekzistencën e një rrjeti të ngjashëm që vepronte që nga viti 1957, duke krijuar bazën organizative mbi të cilën u ndërtua më vonë struktura zyrtare e vitit 1963–1964.
Kjo e bën dokumentin një burim unik historik, që dëshmon për vazhdimësinë e përpjekjeve për bashkim kombëtar, që në periudhën e parë të pasluftës.
Rëndësia historike
FIGURA TË NJOHURA HISTORIKE
Këta janë emrat që duhen theksuar me bold në tekstin e artikullit (janë të njohur në histori ose kanë pasur rol të rëndësishëm në rezistencën shqiptare):
- Adem Demaçi – nga Llapi; simboli i qëndresës politike shqiptare në Jugosllavi.
- Isuf Gërvalla – nga Prishtina; veprimtar, shkrimtar dhe martir i çështjes kombëtare (i vrarë në Gjermani, 1982).
- Metush Krasniqi – nga Kamenica; patriot dhe i dënuar politik, themelues i organizatave ilegale.
- Ali Boletini – nga Mitrovica; pasardhës i familjes së Isa Boletinit.
- Esat Mekuli – nga Peja; poeti dhe akademiku i parë shqiptar në Kosovë.
- Halit Bejta – nga Vuçitërna; pjesëtar i familjes patriotike Bejta.
- Mark Krasniqi – antropolog, profesor dhe figurë e rëndësishme kulturore e Kosovës.
- Isuf Dervishi – gazetar; i përfshirë në qarqet intelektuale shqiptare.
- Metush Krasniqi – përmendet në listë si një nga figurat me ndikim të hershëm.
- Zeqir Gërvalla – nga Prishtina; familjar dhe bashkëmendimtar i vëllezërve Gërvalla.
- Zenel Saraci – nga Mitrovica; personalitet i njohur i arsimit.
- Zejnullah Kelmendi – nga Mitrovica; aktivist dhe intelektual.
- Ramiz Çernica – nga Gjilani; veprimtar i hershëm i rezistencës.
- Ramadan Rexha – nga Mitrovica; pjesëmarrës në strukturat e fshehta.
- Tefik Geci – nga Kamenica; i njohur në dokumentet e tjera ilegale.
🟨 VEPRIMTARË DHE VEÇORI SIPAS QYTETEVE
Për ta bërë artikullin më përfaqësues, mund të përmendësh edhe disa nga këta emra (duke i lidhur me qytetet):
Mitrovicë
- Ali Boletini, Arif Hoxha, Bejtullah Sehiti, Bislím Kahremani, Hajzer Ferizi, Sinan Zymeri, Shefqet Kamberi, Ymer Ajeti, Zejnullah Kelmendi, Zenel Saraci.
Pejë
- Avdyl Daci, Ahmet Zeka, Adem Bajri, Hajdar Bala, Musa Haxhiu, Mediha Broqi, Ramadan Shala, Zeki Lozha, Skënder Ukella, Nexhmedin Morina.
Prishtinë
- Isuf Gërvalla, Medin Mehmeti, Nazmi Kajtazi, Pajazit Tërnova, Shefqet Deçani, Selman Martela, Zeqir Gërvalla.
Ferizaj
- Hysen Reçica, Mullah Hamit Bytyçi, Lumo Xhema, Shllaku, Begraca, Nezir Hoti.
Gjakovë
- Mehmet Yllderni (vdekur), Myftar Juniku, Sadik Tafashiku, Qemil Luzha, Zekirja Cana.
Gilan
- Enver Tali, Mark Gashi, Mehmet Dushku, Mehmet Rashica, Mustafa Kika, Ramadan Halimi, Ramiz Çernica, Sallah Makolli, Sheh Tefiku.
Kamenicë
- Hysen Hyseni, Metush Krasniqi, Met Shipshanica, Mehmet Surdubi, Sejdi Kryeziu, Qemal Kallaba, Tefik Geci.
Podujevë
- Brahim Stubulla, Mustafa Kika, Sadik Maloku, Shaban Shala (helmuer në burg).
Preshevë
- Ali Aliu, Ejup Avdi Hoxha, Zenel Ali Kelmendi.
Strugë
- Inajet Bariu, Nuri Ahmeti.
🟩 EMRA TË TJERË ME VLERË HISTORIKE APO FAMILJARE
- Luljeta Myftari (e bija e E. Myftarit) – përmendja e një figure femërore në një lëvizje ilegale e vitit 1957 është e rrallë dhe me simbolikë të fortë.
- Shaban Shala – shënohet “helmur në burg”, çka tregon për ndëshkimin brutal të autoriteteve jugosllave.
- Esat Miftari – nga Shqipëria, dëshmi e bashkëpunimit përtej kufirit administrativ.
- Kosov Rexha – nga Italia; sugjeron se disa anëtarë ishin në diasporë.
Lëvizja e viteve ’50–’60 ishte pararendëse e gjithë veprimtarive të mëvonshme që kulmuan në vitet ’80 e ’90, me demonstratat e studentëve dhe shpalljen e pavarësisë së Kosovës.
Në këtë kuptim, kjo listë e vitit 1957 nuk është thjesht një dokument emrash, por një dëshmi e gjallë e fillimeve të rezistencës shqiptare moderne.
#LëvizjaRevolucionare #AdemDemaçi #IsufGërvalla #HistoriaeKosovës #DokumenteTepërSekrete #Historiani
