Në vitin 1971, çështja e autonomisë së Kosovës riktheu në sipërfaqe tensionet e vjetra midis shqiptarëve dhe serbëve. Dokumentet arkivore tregojnë frikën e qarqeve serbe për humbjen e pozicioneve sunduese dhe mbështetjen që gëzonin kërkesat kosovare nga republikat e tjera jugosllave.
Në fillim të viteve ’70, federata jugosllave u përball me një nga debatet më të thella politike të epokës së Titos: çështjen e autonomisë së Kosovës. Në qendër të kësaj stuhie politike ishte frika serbe se çdo hap drejt barazisë për shqiptarët do të dobësonte përfundimisht rolin dominues të Beogradit.
Konteksti politik
Në dokumentin e vitit 1971, ruajtur në Arkivin Qendror të Shtetit (F.14/APPK), përmendet qartë se E. Kardeli dhe qarqe të tjera federale kishin mbështetur në parim krijimin e një autonomie të plotë për Kosovën, ndërsa përfaqësuesit serbë u treguan të rezervuar dhe shpesh armiqësorë ndaj këtij zhvillimi.
“Të cilët në fillim e përkrahën propozimin, por më vonë, duke kujtuar se punët po shkonin më thellë seç mendonin, filluan tërhiqen dhe kundërsulmojnë me rreptësi.”
Kjo fjali nga raporti i asaj kohe përshkruan qartë kthesën e Beogradit: një rikthim në shovinizmin e vjetër, që nuk pranonte realisht barazinë e shqiptarëve brenda federatës.
Frika serbe: humbja e “pozitave sunduese”
Në të njëjtin dokument, autori shpjegon se qarqet serbe e perceptonin autonominë si rrezik për “pozitat sunduese që i mbajnë që nga Lufta e Parë Botërore”. Sipas raportit:
“Ata kanë frikë se humbin pozitat sunduese që i mbajnë që nga Lufta e Parë Botërore dhe se mund të reduktohen në një shtet të vogël e të mbyllur nga të katër anët.”
Ky pasazh tregon jo vetëm mentalitetin e mbyllur politik, por edhe thellësinë e kompleksit historik të Serbisë ndaj shqiptarëve. Autonomia e Kosovës shihej jo si proces kushtetues, por si kërcënim ekzistencial kombëtar për elitën serbe.
Mbështetja nga republikat e tjera
Dokumenti thekson gjithashtu se kroatët, sllovenët dhe maqedonasit kishin shfaqur pëlqim dhe mirëkuptim për kërkesat e shqiptarëve në Kosovë, duke e parë atë si një hap drejt demokratizimit të federatës.
“Si udhëheqësit ashtu edhe masat, me sa duket, kanë përkrahje nga kroatët, sllovenët dhe maqedonasit.”
Në këtë kuadër, viti 1971 paraqet një moment solidariteti ndër-republikan, ku tensionet me Beogradin shfaqeshin hapur, veçanërisht pas ngjarjeve të “Pranverës Kroate”.
Kërkesa për barazi të plotë
Në dokument përmendet se kosovarët nuk kërkonin shkëputje nga Jugosllavia, por afirmimin e plotë të barazisë krahinore dhe kombëtare. Kjo përfshinte kompetenca të qarta në arsim, kulturë, ekonomi dhe përfaqësim federal.
“Kosovarët kërkojnë vetëm afirmimin e plotë të barazisë së krahinave, që duhet të jetë e përcaktuar qartë në forumet e federatës.”
Ky pozicion, i përmbledhur qartë në raport, u bë më vonë baza ideologjike mbi të cilën u ngrit edhe Kushtetuta e re jugosllave e vitit 1974, që i dha Kosovës status pothuajse republikan.
Përplasja me Beogradin
Por përpara se kjo të ndodhte, forcat konservatore serbe tentuan ta paraqesin kërkesën kosovare si “rrezik për unitetin e federatës”. Në dokumentet e Arkivit theksohet se komisionet federale ishin nën presion të madh politik për ta shmangur publikimin e plotë të diskutimeve.
“Konkluzionet e arritura deri tani në forumet e federatës u mbajtën për diskutim publik, por jo për referendum siç kërkonin serbët.”
Pra, edhe pse debati ishte i hapur në dukje, vendimmarrja u mbajt nën kontrollin e strukturave të Beogradit. Megjithatë, momentum-i politik i kohës e shtyu procesin përpara.
Reflektimi historik
Ngjarjet e vitit 1971 tregojnë një moment kyç në zhvillimin e vetëdijes kombëtare shqiptare në Kosovë. Për herë të parë, kërkesat për barazi merrnin karakter institucional dhe mbështetje nga strukturat federale të vetë Jugosllavisë.
Në retrospektivë, ky vit mund të shihet si hapi i parë drejt pavarësisë së ardhshme të Kosovës – një proces i gjatë që do të kalonte përmes dekadave të represionit, rezistencës dhe luftës.
Përfundim
Dokumenti arkivor i vitit 1971 na kujton se autonomia e Kosovës nuk ishte dhuratë, por rezultat i një përpjekjeje të vazhdueshme politike dhe intelektuale shqiptare. Ai dëshmon se frika serbe nga barazia e shqiptarëve ka qenë gjithmonë rrënjësore — një frikë që më vonë do të shpërthente në konflikt të hapur në vitet ’80–’90.
“Ata hiqnin çdo përpjekje të kosovarëve si mjaft të guximshme dhe i akuzonin për lidhje me Shqipërinë.”
Kështu, historia e vitit 1971 nuk është thjesht një kapitull i vjetër i Jugosllavisë, por një pikë kthese në rrugën e Kosovës drejt vetëvendosjes.
Dokumenti i plotë më poshtë!
