Në vitin 1964, shoku Hysni Kapo hartoi një analizë të thellë dhe ideologjikisht të ngarkuar mbi të ashtuquajturin “Testament i Toliatit”. Ky dokument, i cili qarkulloi mes qarqeve komuniste europiane, u konsiderua nga Partia e Punës së Shqipërës si një sulm i maskuar kundër marksizëm-leninizmit dhe një tentativë për të legalizuar prirjet revizioniste në lëvizjen komuniste në Evropë.
Platforma e Toliatit dhe kritika shqiptare
Hysni Kapo e fillon shënimin e tij duke identifikuar dy platforma kundërthënëse në botën revizioniste: ajo e policentrizmit të Toliatit dhe ajo dogmatike, diktatoriale e grupit të Hrushovit. Sipas tij, me daljen në dritë të testamentit të Toliatit, “duken më mirë kontradiktat që janë midis revizionistëve modernë”.
Kapo e denoncon platformën e Toliatit si “një taktikë për të shpartalluar komandën unike të revizionistëve, t’i përçajë ato dhe të krijojë grupime të reja” ku italianët të ushtrojnë influencë. Ai paralajmëron se kjo është “një plan për t’u vuar në veprim në të ardhshmen”, dhe që në thelb është një sulm ndaj P.K. së Kinës, Partisë së Punës së Shqipërës dhe ndaj vetë ideologjisë marksiste-leniniste.
Taktikat e Hrushovit dhe plani italian
Ndryshe nga Toliati, Hrushovi në testamentin e tij përfaqëson, sipas Kapos, diktatin e fuqisë së madhe. “Taktika e tij ka karakter paternalist”, thotë Kapo, ndërsa ajo e Toliatit është “liberale, oportuniste, antimarksiste, social-demokrate”.
Për Toliatin, Moska nuk është më qendra e lëvizjes. Ai propozon tri ose katër qendra si Roma, Parisi apo Madridi, duke mohuar rolin udhëheqës të P.K. të Bashkimit Sovjetik. Kjo i krijon atij “frikë nga krijimi i partive marksiste-leniniste dhe nga krijimi i Internacionales së re”.
Përplasje ideologjike dhe fraktura të brendshme
Toliati në testament i bën thirrje që “të mos priten urat me ata që sot i kemi kundërstarë”, duke paralajmër se nëse ndodh kjo, “forcat do na përçahen nga brenda”. Hrushovi, në krahun tjetër, “do që t’i presë të gjitha urat me Kinën”, pasi aleanca e tij është me Perëndimin.
Sipas Kapos, nga ky dokument “dalin të qarta kontradiktat midis revizionistëve”, ku “njëra palë do të diktojë, dhe pala tjetër do autonomi”. Hrushovi dëshiron një Parti të vetme me “bindje të verbër diktatoriale” dhe “gjenerim të partive me armë policore”.
Toliati dhe nacionalizmi
Në dokument evidentohet se Toliati “akuzon Hrushovin se ai është shkaktar i frymës nacionaliste në vendet socialiste të Evropës” dhe “në dukje bën sikur u le autonomi këtyre vendeve”.
Kapo shpreh frikën se kjo qasje është një “tentativë për të legalizuar dy metoda ndërtime të partive” ku “secila të kryej në vendin e vet funksione sipas rrethanave”.
Qëndrimi i Shqipërës
Dokumenti e mbyll qartë: “Detyra jonë në planin e jashtëm është të vazhdojmë më me forcë luftën kundër revizionizmit, të demaskojmë pa mëshirë planet e Bandës së Hrushovit”. Po ashtu, në planin e brendshëm, theksohet “kalitja e unitetit politik dhe ideologjik të popullit rreth Partisë, forcimi i vigjilencës dhe gatishmërisië së partisë në luftë kundër armikut”.
Përfundim
Testamenti i Toliatit, në sytë e Partisë së Punës së Shqipërës dhe shokut Hysni Kapo, nuk është gjë tjetër veçse një manifest i revizionizmit modern, i cili në emër të një lirie të rreme dhe autonomi fiktive, synon të përçajë lëvizjen komuniste dhe të sabotojë qendrat e vërteta të rezistencës marksiste-leniniste. Shqipërët mbetet në këtë dokument si pararojë ideologjike, e vendosur dhe vigjilente në mbrojtje të vijës së pastër të Leninit dhe Stalinit.
