Një dokument i vitit 1942, botuar në organet e luftës të Lëvizjes Nacionalçlirimtare, shpalos një gjuhë të ashpër kundër bashkëpunëtorëve të fashizmit dhe terrorit në Kosovë.
Në vjeshtën e vitit 1942, në kulmin e pushtimit italian dhe në prag të ngritjes së organizuar të çetave partizane në veri dhe në Kosovë, Lëvizja Nacionalçlirimtare lëshon një artikull të fortë propagandistik, ku denoncon ashpër dhunën e ushtruar në Kosovë nga strukturat bashkëpunëtore të fashizmit italian.
Dokumenti përmend me emër të përveçantë disa nga figurat që ishin të përfshira në administratën apo bandat e kohës:
Mustafa Merlika-Kruja, Kol Bibë Mirakaj, Iljaz Agushi, Ferhat Draga, Gani Kryeziu, dhe të birët apo familjarët e tyre, që cilësohen si “banditë kriminelë”, “vagabondë të shitur” apo “mercenarë shqiptarë”.
⚔️ “Fashizmi terrorizon Kosovën”
Që në rreshtin e parë, gjuha është e drejtpërdrejtë:
“Fashizmi terrorizon Kosovën. Banda kriminelësh fashistë të organizuar prej Mustafa Merlikës, Kol Bibë Mirakës, Iljaz Agushit, Ferhat Dragës e Kryezinjëve, po vrasin e shndërrojnë kosovarët.”
Përshkrimi është dramatik, i mbushur me figura retorike:
“Në Kosovë mbretëron terrori mesjetar fashist. Populli i Kosovës po jeton ditët më të errëta të jetës së tij.”
🩸 Aktorë kryesorë të akuzuar: Merlika, Kryezinjtë dhe Kol Biba
Artikulli ndërthur figura politike me pjesëtarë të familjeve të njohura shqiptare që bashkëpunuan me pushtuesit. Ndër më të përmendurit janë:
- Mustafa Merlika-Kruja, atëherë kryeministër nën regjimin fashist italian.
- Kol Bibë Mirakaj, përfaqësues i elitës konservatore, përmendet bashkë me birin e tij Ndoc Bibën.
- Ferhat Draga dhe Iljaz Agushi, figura me ndikim në zonat shqiptare në Kosovë.
- Gani Kryeziu, nga familjet më me influencë në Gjakovë, i akuzuar për bashkëpunim me oficerët italianë dhe ndihmë ndaj Nediçit dhe Mihajloviçit.
🕳️ “Banda fashiste me listë ekzekutimesh dhe torturash”
Autori i artikullit denoncon ekzistencën e tri skuadrave të armatosura fashiste me 11 vetë secila, të cilat veprojnë në mënyrë të koordinuar me forcat italiane dhe mercenarë lokalë. Një emër i veçantë përmendet:
“Vagabonti i quajtur Basha Federal dhe djali i moralistit të fashizmit, Ndoc Mirakaj.”
Sipas artikullit, këto banda kishin në “aktivin” e tyre 10 qytetarë të vrarë dhe dhjetëra të tjerë të torturuar.
🧠 Gjuha e dokumentit: mes thirrjes, kërcënimit dhe mobilizimit
Dokumenti përçon një narrativë të qartë:
- Fashizmi është një organizim i përbashkët ndërkombëtar i shtypësve: Hitleri, Merlika, Nediçi dhe Mihajloviçi janë të gjithë pjesë të të njëjtës lojë.
- Qëllimi i tyre është “të nxisin vllavrasje midis popujve të Ballkanit”: shqiptarëve kundër serbëve, malazezëve kundër kroatëve e sllovenëve – për të mbajtur pushtetin.
- “Liria e Kosovës për fashizmin do të thotë grabitje sistematike.”
🔥 “Do të vijë dita që do të qëroken hesapet”
Në një fund që tingëllon si paralajmërim historik, dokumenti thekson:
“Drejtësia e popullit do t’i marrë në shënim… për ditën që do të qëroken hesapet.”
Ky është një akt mobilizimi për çetat partizane, një thirrje për hakmarrje dhe rezistencë popullore.
📌 Kontekst dhe rëndësi historike
Ky artikull është i shkruar në stilin e organeve të shtypit ilegal të LANÇ-it, ndoshta Zëri i Popullit ose ndonjë buletin lokal i Komitetit të Rrethit. Stili i tij është agresiv, emocional dhe i pa mëshirë ndaj bashkëpunëtorëve, duke shërbyer si:
- instrument mobilizimi për luftëtarët partizanë,
- dokument akuze publike ndaj bashkëpunëtorëve,
- dëshmi historike e mënyrës si e ndërtonte narrativën Lëvizja Nacionalçlirimtare në vitet e para të saj.
