Viti 1943 përfaqëson një nga momentet më dramatike të historisë shqiptare. Pas kapitullimit të Italisë fashiste në shtator, në Shqipëri hynë trupat gjermane, të cilat morën kontrollin e territorit dhe krijuan një situatë të re politike dhe ushtarake. Dokumenti arkivor i fondit F.14APL-1943-9.1 hedh dritë mbi marrëdhëniet e brendshme, lëvizjet politike dhe përplasjet që shoqëruan këtë periudhë.
Marrëdhëniet e pushtuesve gjermanë me grupimet shqiptare
Dokumenti pasqyron qartë përpjekjet e gjermanëve për të stabilizuar pushtetin e tyre duke u mbështetur tek forca vendore. Ata kërkonin të krijonin një administratë të re shqiptare, të gatshme të bashkëpunonte kundër forcave partizane.
“Gjermanët nuk kanë ndërmend të qëndrojnë gjatë në Shqipëri, por duan ta mbajnë vendin të qetë për të siguruar rrugët dhe për të përdorur burimet natyrore.”
Në këtë kuadër, gjermanët mbajtën lidhje me elementë të Ballit Kombëtar dhe të grupimeve të tjera konservatore, duke shpresuar se këto forca do të garantonin stabilitet dhe rend.
Fronti Nacionalçlirimtar dhe rritja e ndikimit komunist
Nga ana tjetër, dokumenti vë në dukje rritjen e ndikimit të Frontit Nacionalçlirimtar, i cili shfaqej gjithnjë e më shumë si një forcë politike dhe ushtarake e organizuar. Në zonat malore, partizanët kishin fituar mbështetje popullore dhe po e forconin gjithnjë e më shumë autoritetin e tyre.
“Komunistët po punojnë me këmbëngulje për të krijuar pushtetin e tyre në fshatra, duke organizuar këshillat nacionalçlirimtare dhe duke fituar simpatinë e popullsisë.”
Ky kontrast mes forcave të mbështetura nga gjermanët dhe Frontit partizan përshkruan qartë ndarjen e thellë politike që shoqëroi Shqipërinë gjatë luftës.
Përplasjet politike dhe mungesa e unitetit
Dokumenti tregon se Shqipëria e vitit 1943 vuante nga një mungesë e thellë uniteti politik. Balli Kombëtar, që fillimisht kishte një retorikë patriotike, shpesh hezitonte të bashkëpunonte me komunistët. Ndërkohë, grupime të tjera lokale preferonin të ruanin autonominë e tyre, duke mos iu bashkuar asnjërës palë.
“Asnjë nga grupimet shqiptare nuk është në gjendje të marrë vetë pushtetin, prandaj gjermanët luajnë me këta si gurë shahu për interesat e tyre.”
Gjendja e popullsisë – midis frikës dhe shpresës
Një pjesë e rëndësishme e dokumentit ka të bëjë me gjendjen e popullsisë. Shumë shqiptarë, të lodhur nga lufta, kërkonin vetëm paqe dhe siguri. Por krizat e furnizimeve, bastisjet e gjermanëve dhe reprezaljet ndaj fshatrave e bënin jetën gjithnjë e më të vështirë.
Megjithatë, raporti thekson se ndërgjegjja kombëtare po rritej dhe gjithnjë e më shumë njerëz shihnin tek lufta partizane një shpresë për liri.
Përfundim: Shqipëria në udhëkryq
Ky dokument arkivor e përshkruan Shqipërinë e vitit 1943 si një vend në udhëkryq: nga njëra anë pushtuesit gjermanë me përkrahësit e tyre vendorë, nga ana tjetër forcat partizane që synonin çlirimin kombëtar dhe revolucionin. Ky kontrast do të kulmonte më pas me përplasjen vendimtare të Luftës Nacionalçlirimtare, e cila do të përcaktonte fatin e Shqipërisë pas vitit 1944.
