Një vizitë formale në kohë të ftohta politike
Në korrik të vitit 1977, një delegacion prej pesë vetësh i Radiotelevizionit Shqiptar, i kryesuar nga Çajup Rusmali, udhëtoi drejt Kinës në kuadër të bashkëpunimit të vendosur që prej viteve ’60 midis dy vendeve. Vizita, e organizuar nga Administrata Qendrore e Radiopërhapjes së Kinës, u shtri në katër qytete – Pekin, Shangai, Guanxhou dhe Kuilin – dhe zgjati 12 ditë.
Por ajo që u përshkrua në relacionin zyrtar dërguar Komitetit Qendror të PPSH-së nuk ishte një ngjarje e zakonshme diplomatike. Dokumenti reflekton ndryshimin e klimës politike mes dy vendeve, përshkruar përmes tonit kritik, fakteve konkrete dhe sinjaleve të shumta për ftohje në marrëdhëniet shqiptaro-kineze.
Një mikpritje me etikë, por pa frymë miqësie
Delegacioni shqiptar u prit korrektësisht, por siç vihej në dukje:
“Nuk kishte asnjë punonjës nga Ministria e Jashtme dhe organet e shtypit. Pritja kishte karakter protokollar dhe ishte e ftohtë. Mungonin shprehje si ‘shokët’ apo ‘bashkëluftëtarët’.”
Ndonëse u zhvilluan bankete në çdo qytet, në mbarim të vizitës nuk u shtrua asnjë banket përcjellës, dhe për çdo aktivitet, shoqërimi u krye vetëm nga kuadro të radiotelevizionit.
Vizitë më shumë turistike sesa teknike
Një nga shqetësimet kryesore të delegacionit ishte fakti se programi i vizitës kishte më shumë natyrë turistike sesa profesionale:
“Nga 12 ditë qëndrimi, 6-7 ditë bëmë vetëm vizita në vende historike, shetitje në lumenj dhe eskursione.”
Edhe gjatë këtyre ekskursioneve, udhëheqësit kinezë synonin të tregojnë vetëm bukuritë natyrore, ndërsa nuk tregonin interes për të ndarë eksperiencën e revolucionit kinez, për të cilën shqiptarët kishin ardhur të mësonin.
Mungesë gadishmërie për bashkëpunim teknik
Delegacioni kishte si qëllim edhe ndjekjen e zbatimit të fazës së dytë të projektit televiziv në Shqipëri, sipas marrëveshjes së mëparshme me Kinën.
Përgjigjet që morën ishin zhgënjyese:
- Zvarritje në projektim dhe pajisje.
- Paqartësi për stacionin rezervë të Dajtit.
- Mungesë takimesh me specialistë kinezë.
- Justifikime për mungesë teknologjie.
“Kërkuam takim me përfaqësues të Ministrisë së Marrëdhënieve me Jashtë… na u tha se janë jashtë Pekinit. Më pas, takimi u bë vetëm me një specialist të thjeshtë.”
Kur pyetën për filma për shkëmbim, iu tha se “nuk kemi” ose “janë me shirit manjetik”. Pasi shqiptarët pranuan edhe këtë format, pala kineze nuk u përgjigj më.
Fryma e “katërshes” dhe lëvdatat për Hua Kuo Fen-in
Temë dominuese në çdo takim ishte kritika ndaj “katërshes” – grupi politik i kritikuar nga udhëheqja e re kineze pas vdekjes së Mao Ce Dunit. Delegacionit shqiptar iu kërkua hapur të shprehte mbështetje ndaj fushatës kundër “katërshes”, siç ndodhi në banketin në Shangai, ku:
“Anëtarja e Komitetit të Përhershëm Revolucionar kërkoi hapur mbështetjen tonë.”
Por për shqiptarët, këto biseda nuk kishin argumente bindëse dhe më shumë ngjanin me propagandë të njëanshme për të legjitimuar lidershipin e Hua Kuo Fen-it.
Pritje e ftohtë, por dashuri nga populli i thjeshtë
Megjithatë, populli i thjeshtë kinez dha shenja përzemërsie:
“Një pionier në Shangai na tha: ‘I bëni të fala xhaxhit Enver dhe pionierëve shqiptarë.’”
Në të gjitha takimet zyrtare, përmendej vetëm miqësia ndërpopullore, por kur shqiptarët flisnin për Kongresin e 7-të të PPSH, pala kineze heshtte ose shmangte temën.
Në fushën teknike: mungesë përvojë dhe teknologji të importuar
Në fushën e radiotelevizionit, pala kineze tregoi më shumë dobësi sesa eksperiencë. Delegacioni shqiptar vëren:
“Ata janë më dobët se ne. Kanë shumë personel për pak punë. Baza teknike është e mirë, por shpesh përbëhej nga aparatura gjermane, japoneze e holandeze.”
Kinezët vetë pranuan se në disa rajone “si Tibeti, nuk ka fare televizion”.
Biseda me Çi Ten Kuei – zyrtare, por me mesazhe të qarta
Takimi më i lartë i vizitës u zhvillua me Çi Ten Kuei, zëvendëskryetarin e Këshillit të Shtetit të R.P. të Kinës. Ai përmendi:
- Problemet e “katërshes”
- Vështirësitë në zbatimin e marrëveshjeve teknike
- Premtime për dërgimin e një delegacioni në Shqipëri
Por delegacioni shqiptar thekson:
“U shpreh shumë për Hua Kuo Fen-in, pak për Mao Ce Dun-in, aspak për Kongresin tonë.”
Përfundim: Një çarje që ndjehej në çdo detaj
Relacioni është i qartë: vizita u bë, por shqiptarët ndjenë qartë mungesën e frymës revolucionare që kishte karakterizuar miqësinë dikur. Nuk kishte biseda për Partinë, për bashkëpunim të thelluar ideologjik apo për revolucion.
Një vizitë që nisi si bashkëpunim teknik, përfundoi si udhëtim formal dhe i distancuar, ku të vetmit sinjale pozitive vinin nga njerëzit e thjeshtë dhe jo nga institucionet.
