Në vitin 1980, Prokuroria e Përgjithshme e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë kreu një kontroll të plotë mbi veprimtarinë e Prokurorisë së Rrethit Mat. Aktkontrolli që rezultoi nga ky inspektim zbulon një përzierje të disiplinës, paaftësisë, ndërhyrjeve politike dhe mungesës së qartësisë ligjore në një nga institucionet që supozohej të ishte garant i drejtësisë socialiste. Ky dokument rrallë i publikuar ofron një pasqyrë të drejtpërdrejtë mbi funksionimin e drejtësisë në diktaturë.
Kush e kreu kontrollin dhe çfarë u shqyrtua?
Kontrolli u zhvillua në muajin maj 1980 nga Prokuroria e Përgjithshme, me qëllim të “vlerësimit të punës për zbatimin e vijës së partisë në organin e akuzës, drejtimin e hetimit dhe ndjekjes penale, si dhe për mbikëqyrjen e zbatimit të ligjit”.
Materiali përfshin:
- Punën penale (çështjet dhe hetimet)
- Mbikëqyrjen e hetimit
- Vendimet e pushimeve
- Raportimet e rreme ose të vonuara
- Marrëdhëniet me pushtetin vendor
Problemet kryesore të konstatuara
Në mënyrë të përmbledhur, aktkontrolli konstaton:
“Puna e hetuesisë dhe e prokurorisë në Mat ka pasur mangësi serioze në përgatitjen profesionale, në ndjekjen e rregullt të rasteve penale dhe në qëndrimet ndaj informacioneve që vinin nga qytetarët.”
✅ Mungesë e punës së thelluar hetimore
- Në disa raste, nuk ishin verifikuar plotësisht rrethanat, por ishte mjaftuar me dëshmi të njëanshme.
- Hetuesit kishin prirje të shkurtimit të afateve të procedurës, duke bërë që “proceset të përmbyllen pa u thelluar në provat kryesore.”
✅ Pushime të nxituara çështjesh
Një numër i lartë dosjesh ishte pushuar pa bazë të fortë ligjore. Në një rast konkret, hetuesi kishte pushuar çështjen ndaj një të pandehuri që kishte shkaktuar dëme serioze fizike me pretendimin se “nuk kishte qëllim armiqësor”.
✅ Raportim formal dhe mospërmbushje e planit
- Nga 7 raste që duhej të raportonin tek pushteti vendor për ndjekje të veprimeve, vetëm 2 ishin raportuar.
- Zbulohet një mungesë bashkëpunimi me organizatat e Partisë, duke mos përfshirë strukturat e Frontit në hetimin e rasteve sociale.
Ndërhyrje e strukturave të Partisë në vendime hetimore
Një pjesë e çështjeve ishin ndikuar nga orientime verbale të dhëna nga drejtues lokalë të Partisë. Prokurori kishte pranuar që në raste të caktuara “ishte konsultuar me sekretarët e Partisë për të mos e çuar për ndjekje një çështje delikate”.
Ky fakt përbën një shkelje të parimit të pavarësisë së akuzës, por ishte një realitet i zakonshëm në sistemin socialist ku Partia ishte mbi çdo gjë.
Mospërmbushje e detyrimeve ndaj të dënuarve dhe verifikimeve të pasurive
- Nuk ishin kryer kontrolle të rregullta në vendet e vuajtjes së dënimit.
- Për raste të pasurive të fituara në mënyrë të paligjshme, nuk kishte asnjë procedurë hetimore në vitin 1979–1980 në Mat.
Vlerësimi përfundimtar: më shumë zbatim i vijës së Partisë sesa i ligjit
Dokumenti e përmbyll analizën me këto fjalë:
“Ka nevojë për thellimin e përgjegjësisë së Prokurorisë së Rrethit Mat në zbatimin e vijës së Partisë në drejtim të hetimit të thelluar, ndëshkimit me baza të qarta dhe rritjen e rolit të saj politik në edukimin e masave.”
Pra, roli i organit të akuzës në diktaturë ishte i dyfishtë: jo vetëm për ndjekje penale, por për edukim politik të popullit sipas vijës së Partisë.
Një dokument që flet për gjithë sistemin
Ky aktkontroll nuk është vetëm një vlerësim për Prokurorinë e Matit – është një pasqyrë e funksionimit të drejtësisë në diktaturë: kontroll total, ndërhyrje të strukturave politike dhe zbatimi i ligjit në funksion të Partisë, jo të shtetit.
