Në kulmin e Luftës së Dytë Botërore, në një moment kritik për fatin e kombit shqiptar, u formësua dhe forcoi ndikimin e tij Fronti Nacional-Çlirimtar. Dokumenti i rrallë që sjellim këtu është një pjesë nga një botim zyrtar i Frontit, ku përvijohen jo vetëm qëllimet dhe struktura organizative të kësaj lëvizjeje, por edhe thirrjet politike, emrat e udhëheqësve kryesorë dhe projektimi i Shqipërisë së pasçlirimit.
Nga Peza në pushtet: Si u ngrit Fronti si forcë e vetme politike
Pas 7 prillit 1939, kur Italia fashiste pushtoi Shqipërinë, populli shqiptar u përball me një regjim antikombëtar e shtypës. Vetëm në shtator të vitit 1942, me iniciativën e Partisë Komuniste Shqiptare dhe Konferencën historike të Pezës, u hodhën themelet e Frontit Nacional-Çlirimtar. Kjo organizatë e vetme politike kishte për qëllim bashkimin e të gjitha forcave patriotike për të luftuar kundër pushtuesve dhe për të organizuar një rezistencë të armatosur e të përgjithshme.
“Vetëm atëherë u-krijua një qendër politike për luftën tonë, vetëm atëherë lufta jonë mori një drejtim politik të caktuar, një udhë të drejtë.”
Thirrje për bashkim: Populli si subjekt i rezistencës
Dokumenti i publikuar nënvizon rëndësinë e bashkimit kombëtar, pjesëmarrjes së çdo shqiptari, pa dallim feje, gjinie apo shtrese shoqërore, në lëvizjen çlirimtare. Në fjalën e tij në Berat, Koçi Xoxe thotë:
“Fronti N.Çl. do të bëhet edukatori i kësaj vepre… ka për të qenë shpirti dhe njekohësisht pasqyra e këtij shteti.”
Fryma e bashkimit është gjithashtu një thirrje për shndërrimin e lëvizjes politike në një forcë masive popullore:
“Çdo shqiptar, çdo patriot ka vend në këtë Front… Cdo pengesë është krim, krim për veten tonë dhe për popullin e kombit.”
Dokumenti si program politik dhe moral për rindërtimin e shtetit
Në faqet e dokumentit shfaqet qartë programi politik që parashikon rindërtimin e Shqipërisë mbi themelet e reja të demokracisë popullore. Fronti konsiderohet blloku i pathyeshëm politik dhe social:
“Fronti Nacional-Çlirimtar është bërë një bllok social në kuptimin e vërtetë të fjalës… një bllok i madh e i pathyer i aspiratave politike të vendit tonë.”
Ai paraqitet si i vetmi instrument i ligjshëm për të udhëhequr vendin në çlirim dhe në ndërtimin e një shteti të ri:
“Duhet të ngrihet një Shqipëri e re, ku të gjithë të punojnë për të jetuar të lirë e të lumtur.”
Roli i grave, rinisë dhe shtresave të shtypura
Në dokument theksohet në mënyrë të veçantë roli i rinisë shqiptare dhe i gruas në këtë përpjekje kombëtare. Rinia cilësohet si “ushtri e trimërisë” që dha gjakun dhe jetën për Atdheun, ndërsa gruaja shqiptare shihet si ajo që “këputi zinxhirat e paragjykimeve të vjetra” dhe doli në skenën politike si pjesë aktive.
Deklarata politike dhe çpalljet e Konferencës së Beratit (26 tetor 1944)
Në faqet përfundimtare të dokumentit, gjendet edhe një deklaratë politike e Konferencës së Beratit, ku thuhet:
“Fronti Nacional-Çlirimtar i Shqipërisë ka çliruar më tepër se 3/4 e vendit dhe ka përkrahur kudo organizimin e pushtetit popullor.”
“U hodhën themelet e Qeverisë Demokratike të Shqipërisë me në krye shokun Enver Hoxha.”
Kjo çpallje përforcon idenë se organizata kishte marrë përfundimisht statusin e një qeverie de facto, me strukturë të plotë politike, ushtarake dhe institucionale.
Kush ishte në drejtim: Emrat e figurave historike që udhëhoqën lëvizjen
Në tekst përmenden drejtuesit më të lartë të Frontit dhe të Qeverisë Demokratike:
- Gjeneral-Kolonel Enver Hoxha – Kryeministër dhe komandant i përgjithshëm
- Koçi Xoxe – Nënkryetar i Këshillit
- Omer Nishani – President i Këshillit Antifashist
- Sejfulla Malëshova – Ministër i Jashtëm
- Medar Shtylla, Myslim Peza, Shyqyri Peza, Liri Gega, Nexhmije Xhuglini, Olga Plumbi, Nako Spiru, Refat Spahiu, Hysni Kapo, Riza Kisha, Sali Mborja, Pjetër Deda e të tjerë.
Përfundim: Dokumenti i paraqitur këtu nuk është vetëm një akt propagandistik, por një projekt politik i detajuar që shpjegon se si u transformua një lëvizje guerile antifashiste në një qeveri popullore. Ai reflekton një kohë të zhurmshme, të përgjakshme dhe vendimtare në historinë shqiptare – por edhe një përpjekje për të ndërtuar nga hiçi një shtet të ri, mbi idealet e bashkimit, drejtësisë dhe barazisë.
Fronti Nacional-Çlirimtar mbetet një pikë kyçe për të kuptuar rrugëtimin politik të Shqipërisë pas Luftës së Dytë Botërore dhe ndërtimin e një identiteti shtetëror që do të zgjaste për dekada.
