Një dokument arkivor i shtatorit 1943 tregon se si Fiqri Dine dhe autoritetet shqiptare përpiqeshin të ruanin rendin pas kapitullimit të Italisë. Dëshmi të drejtpërdrejta nga “Ditari i Bankës Kombëtare të Shqipërisë” ndriçojnë ditët kur Tirana kalonte nën kontrollin gjerman dhe po formohej pushteti i ri kombëtar.
Në mesin e shtatorit 1943, Shqipëria u përfshi nga një situatë e jashtëzakonshme politike e ushtarake. Kapitullimi i Italisë më 8 shtator krijoi një boshllëk të menjëhershëm pushteti, të cilin forcat gjermane e shfrytëzuan për të marrë nën kontroll vendin. Dokumenti arkivor “Diario di Direzione Centrale” i Bankës Kombëtare të Shqipërisë (Tiranë, shtator 1943) ofron një pasqyrë të drejtpërdrejtë të ditëve kur autoritetet italiane u shpërbënë, ndërsa funksionarë të lartë shqiptarë — mes tyre Fiqri Dine — hynin në skenë për të organizuar rendin e ri.
Në këto faqe del qartë se pas 9 shtatorit 1943, Tirana dhe qytetet kryesore shqiptare përjetuan ditë ankthi e pasigurie. Trupat gjermane hynin në vend, depot ushtarake po plaçkiteshin, dhe administrata italiane po largohej në rrëmujë. Në këtë kaos, përmendet emri i Fiqri Dines, një figurë e njohur politike dhe ushtarake, i cili më vonë do të merrte postin e Kryeministrit të Shqipërisë gjatë periudhës së pushtimit gjerman (1944).
Në raportet e Bankës Kombëtare të datave 10–13 shtator, zyrtarët italianë komunikojnë me ministrat shqiptarë për çështje ekonomike dhe monetare. Ndërmjet tyre përmendet Ministri i Financave, Beqir Beça, si dhe kontakte me personalitete të tjerë të qeverisë shqiptare që po përpiqeshin të ruanin funksionimin e institucioneve kombëtare nën kontrollin e ri gjerman. Pikërisht në këtë rreth të ngushtë të bashkëpunimit italo-shqiptar të fund-shtatorit 1943, përfshihet edhe Fiqri Dine, që në atë periudhë konsiderohej si një prej ushtarakëve më të besuar të qarqeve që do të formonin qeverinë e re “kombëtare”.
Dokumenti dëshmon gjithashtu për kontaktet e përfaqësuesve shqiptarë me komandën gjermane në Tiranë, ku diskutohej çështja e monedhës shqiptare (“franga shqiptare”), e furnizimeve, dhe e rifillimit të jetës financiare. Dine, si figurë ushtarake me lidhje në qarqet veriore, përmendet në kujtesat e asaj kohe si ndërmjetës mes administratës gjermane dhe përfaqësuesve të rinj shqiptarë në përpjekje për të krijuar një “autonomi” të kufizuar në kushtet e pushtimit.
Në javët që pasuan, përpjekjet për të stabilizuar ekonominë dhe për të rifilluar aktivitetin e bankave u zhvilluan paralelisht me krijimin e Komitetit Ekzekutiv të Përkohshëm, që shpalli rënien e qeverisë ekzistuese dhe përgatiti terrenin për formimin e kabinetit të ri ku do të përfshihej edhe Fiqri Dine. Ky proces, siç tregohet në dokument, shoqërohej me negociata të vazhdueshme me gjermanët për kontrollin financiar dhe politik të vendit.
Në retrospektivë, këto faqe përbëjnë një dëshmi të rrallë për ditët kur pushteti në Shqipëri kalonte nga duart italiane në ato gjermane, dhe kur figura si Fiqri Dine përgatiteshin të luanin një rol kyç në qeverinë e re të viteve 1943-1944.
FiqriDine #Shqipëria1943 #ArkivaShqiptare #Historia #DokumenteSekrete #PushtimiGjerman #BankaKombëtare
