Ditët para Pavarësisë (1912): Telegrafet sekrete dhe rrjeti i Ismail Qemalit
Në fund të tetorit 1912, Shqipëria nuk ngjante aspak me një vend që po hynte në shekullin XX. Qytetet ishin të lodhura nga luftërat ballkanike, perandoria që e kishte sunduar për pesë shekuj po shpërbëhej si letër e lagur, dhe bandat ushtarake, greke, serbe e malazeze, shkonin duke ecur drejt brigjeve.
Në këtë mjegull të shpeshtë politike, telegrafet bëhen zemra që rrah fatin e kombit.
Përmes telave të hollë, që kalonin maleve dhe luginave, qarkullonin lajmet më të rëndësishme të jetës dhe vdekjes.
Në një anë – Ismail Qemali, i cili lëvizte nga Trieste drejt Vjenës, Bukureshtit e Durrësit duke ngritur një rrjet të padukshëm patriotësh.
Në anën tjetër – administrata osmane, e cila në ditët e fundit të jetës së saj kërkonte të mbante nën kontroll një popull që nuk i bindhej më.
🟦 Një vend në panik – Qarkoret e Osmanëve
Telegrame osmanisht, të ruajtura sot në Arkivin e Shtetit, tregojnë fytyrën e frikës së fundit të Perandorisë Osmane.
Një qarkore e tetorit 1912 urdhëronte:
“Popullsia të tregojë unitet dhe bashkim…
të pengohet çdo lloj trazire…
kjo kërkohet nga interesi i perandorisë.”
Fjalët “fesadın men’i” – ndalimi i trazirës – janë epitafi i frikshëm i një administrate që e ndiente se çfarë po vinte.
Trazira ishte vetëm një kod.
Kod për Pavarësinë.
Osmanët kërkonin:
- qetësi me çdo kusht,
- bindje ndaj autoritetit,
- ruajtje të rendit,
- mosgrumbullim të parisë shqiptare.
Por telegrafet shqiptare po ndiznin një realitet krejt tjetër.
🟩 Rrjeti i Fshehtë – Udhëzimet e Ismail Qemalit
Deri në fund të tetorit 1912, Ismail Qemali kishte kaluar praktikisht gjithë Europën, duke shpjeguar çështjen shqiptare dhe duke kërkuar momentin e duhur për të hyrë në vend.
Dhe momenti erdhi.
Nga Vjena, ai dërgon:
**“Avenirri i Shqipëtarëvet është siguruar… punoni të bashkuar e si vëllezër.”
(28 Tetor 1912)
Kjo fjali ishte më shumë se thirrje – ishte sinjal.
Dhe sinjali u kuptua.
🟨 Telegrame që digjnin rrugën – mobilizimi shqiptar
Çdo qytet, nga Korça tek Elbasani, nga Shkupi tek Ohri, nga Kavaja tek Shkodra, merrte urdhra dhe dërgonte përgjigje.
Nga Ohri vjen telegrami:
“Bashkoheni me qëndrimin që do të mbani për indepenedencën kombëtare.”
Nga Durrësi:
“Është nevojshme mbledhja e delegatëve në Durrës ose në Vlorë.”
Nga Elbasani:
“Ruani qetësinë. Siguroni vazhdim e rregullt të punëve publike.”
Ndërsa rrjeti i klubeve patriotike vepronte pandërprerë:
- njofton secilin qytet,
- siguron delegatët,
- përgatit udhëtimin sekret për në Vlorë.
🟧 Administrata Osmane humb kontrollin – rënia e rendit
Në të njëjtën kohë, zyrtarët osmanë dërgojnë:
“Nëpunësit e zyrave janë të detyruar të ruajnë qetësinë e popullsisë.”
“Popullsia të mos bëjë lëvizje të papërshtatshme.”
Por kjo qe e kotë.
Shqiptarët nuk ishin më pjesë e administratës – kishin nisur të ishin pjesë e kombit.
🟥 Durrësi – porta ku u takuan dy botë
Në mbrëmjen e 26–27 nëntorit 1912, rrjeti i telegrafëve ndizet fort.
Një telegram nga Struga sinjalizon Durrësin:
“Gjendja e të sëmurit po keqësohet… jepni dorën.”
Që në dokument duket si lajm mjekësor, por në të vërtetë ishte kod i brendshëm, përdorur shpesh për të sinjalizuar mbërritjen e delegacioneve ose ngjarjeve të rëndësishme.
Pastaj vjen edhe sinjali final:
“Ismail Qemal Beu sonte mbërrin në Durrës. T’i bëhet pritje.”
Kjo është çasti kur historia merr frymë.
Nuk ka më kthim pas.
🟩 Fluturimet e fundit të telit para lindjes së Shqipërisë
Në ditët e 27–28 nëntorit:
- delegatët nga Ohri, Shkupi, Kavaja, Peqini, Elbasani, Korça nisen drejt Vlorës;
- telegrame nga Vlora njoftojnë: “Punoni të bashkuar”;
- instancat osmane përpiqen të ruajnë rendin.
Ndërsa në Vlore, mëngjesin e 28 nëntorit, rreth orës 8:00, Ismail Qemali i thotë parisë së Vlorës:
“Koha e kombit ka ardhur.”
🟧 Dita e Shenjtë – 28 Nëntori 1912
Kuvendi mblidhet në shtëpinë e Xhemil Beut.
Delegatët vijnë, një nga një, me dokumentet që ti sapo deshifrove.
Ata janë të një brezi që nuk ka parë kurrë shtet të tyre, por që vendosi ta krijonte atë.
Dhe më pas, Ismail Qemali ngre flamurin, dhe Shqipëria merr frymën e saj të parë si shtet i lirë.
🟥 EPILOG – Dosja jote tregon Ditët para Lindjes së Shqipërisë
Dosja që ke:
“Njoftime dhe udhëzime mbi veprimtarinë e Ismail Qemalit dhe bashkëpunëtorëve të tij brenda e jashtë atdheut për përgatitjen e zgjedhjes së delegatëve dhe mbledhjen e Kuvendit të Parë Kombëtar.”
është:
- rrjeti nervor i shtetit shqiptar para se shteti të ekzistonte;
- komunikimi sekret i patriotëve;
- paniku i osmanëve;
- dhe kaosi para lindjes.
Këto telegrame janë rrahjet e zemrës së Shqipërisë para se të lindte.
