Në një dokument të klasifikuar të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë, dalin në dritë përplasjet politike dhe diplomatike që ndodhën gjatë vitit 1944 me përfaqësuesit britanikë në Bari dhe Italinë e Jugut. Ky dokument tregon qartazi pozicionin e prerë të forcave nacionalçlirimtare shqiptare kundër çdo përpjekjeje për kompromis me elementë kolaboracionistë, si Bazi i Canës, apo me përfaqësuesit e Legalitetit që kërkonin të rikthenin regjimin e Zogut nën hijen e aleatëve.
Pse delegacioni shqiptar refuzoi të bashkëpunonte me Bazin e Canës
Delegacioni i Shtabit të Përgjithshëm, i përbërë nga Ramadan Çitaku, Bedri Spahiu dhe Fredrik Nosi, u dërgua në Bari me qëllim bashkëpunimin për furnizimin me armatime dhe koordinimin e operacioneve ushtarake me Aleatët. Por aty, anglezët bënë përpjekje që në tryezën e bashkëpunimit të përfshihej edhe Bazi i Canës – një figurë që më herët kishte bashkëpunuar me gjermanët dhe kishte tradhtuar luftën çlirimtare.
Në dokument thuhet:
“Në Bari u kërkua që të bisedohej me Bazin e Canës dhe përfaqësuesit e Shtabit të Mesdheut për çështjen e Legalitetit dhe një kompromis mbi bazën nën tutelën e anglezëve. Këtë propozim ma bëri Koloneli Palmer. Unë e refuzova.”
⚔️ Përplasje me kolonelin Palmer dhe kërkesa për largimin e MacLean
Shtabi i Përgjithshëm shqiptar i bëri të ditur aleatëve se nuk do të pranonte asnjë përfshirje të Bazit të Canës, as të Legalitetit, në tryezat e bashkëpunimit, sepse ata përfaqësonin linja antipopullore, reaksionare dhe bashkëpunuese me pushtuesin.
Në dokument përmendet qartë:
“Ne jo vetëm që s’e pranojmë të bisedojmë me Bazin e Canës, jo me Italinë, por as edhe me Shqipërinë.”
“Koloneli MacLean të largohet nga Shqipëria… ne nuk e pranojmë të ndjekë këmbëkryq ushtrinë shqiptare.”
🚫 Refuzimi i kolonelit Leak
Një tjetër pjesë e rëndësishme e dokumentit ka të bëjë me zbritjen me parashutë në Shqipëri të kolonelit britanik Leak, i cili kërkonte të lëvizte lirisht në zonat e çliruara dhe të bisedonte me përfaqësues të Ballit apo të Legalitetit. Shtabi shqiptar nuk ia njohu misionin dhe e refuzoi bashkëpunimin.
“Ay u zemërua fort, kërcënoi, bërtiti, por i thashë: nuk të lejojmë të kalosh kufirin e zonave të çliruara pa leje. Nëse nuk respekton vendimin, do të konsiderohesh si armik.”
🛡️ Legaliteti dhe Bazi i Canës – pjesë e planit për restaurimin e Zogut
Në dokument përshkruhet me detaje përpjekja që bëhej nga Bazi i Canës dhe përkrahësit e Legalitetit për të rikthyer regjimin e Zogut pas Luftës, nën kujdesin dhe mbështetjen britanike.
“Në mbledhjen e Zogistëve në Zall të Herrit… u kërkua bashkimi nën flamurin e Legalitetit për të siguruar ardhjen e Zogut në Shqipëri.”
Shtabi i Përgjithshëm e konsideroi këtë si një komplot antikombëtar:
“Këto janë lëvizje reaksionare. Ne nuk do t’i pranojmë kurrë propozimet që na bëhen nga të ashtuquajtur përfaqësues të mbretit.”
🔥 Mesazhi përfundimtar: nëse nuk ndihmoni, mos na pengoni
Dokumenti përfundon me një paralajmërim të qartë drejtuar anglezëve dhe çdo pale tjetër që kërkonte të përfshihej:
“Nëse nuk doni të na ndihmoni, të paktën mos na pengoni. Sepse nëse na pengoni, do t’ju godasim pa mëshirë.”
