Në një mëngjes të ftohtë të janarit 1940, në ambientet e errëta të Gjykatës së Posaçme për Fajet Politike në Tiranë, ndodhi një veprim që më shumë se një akt administrativ, kishte një ngarkesë të madhe historike. Sekretari i vjetër i gjykatës, Ton Nikelli, dorëzoi gjithçka – dosje, armë, dëshmi, dokumente hetimore – te sekretari i Prokurorisë, Nihat Lekëushi, sipas një urdhri të Ministrisë së Drejtësisë.
Por çfarë ndodhej në këtë dorëzim?
Një Histori me Plumba, Procesverbalë dhe Burgime të Përjetshme
Më shumë se 150 dokumente dhe objekte fizike u përfshinë në këtë akt zyrtar:
- Akt-gjykime që datonin nga viti 1926 deri në 1939, të lidhura dhe të ruajtura sipas regjistrave themelorë;
- Protokolle hetimore dhe regjistra të prokurorisë nga viti 1926 deri më 1932;
- Vendime të gjykatës hetuese, kopje të dekreteve mbretërore që konfirmonin dënimet me burgim të përjetshëm dhe ekzekutime me vdekje;
- Korrespondencë zyrtare mes gjykatës, prokurorisë dhe institucioneve të tjera për një periudhë prej 13 vitesh.
Armë, Orë dhe Lekë Gjakësore
Në mesin e objekteve fizike të dorëzuara, bie në sy një listë e errët:
- Një revolver amerikan “Gold Brovnik” me 10 fishekë, që kishte qenë në dorë të Hysen Mustafa Ibrahimit nga Elbasani – arma, sipas procesverbalit, mbahej prej kolonelit Bilal Xhivica që kishte qenë kryetar gjyqi.
- Një tjetër revolver i konfiskuar nga Uan Bilipi, dhe një revolver tjetër i kapur te i dënuari Hekuran Ikanekuti.
- Një valixhe që i përkiste Isuf Krajës, e sekuestruar në Përrenjas.
- Një portofol me 40 franga ari dhe 16 lekë, gjetur në trupin e të vrarit Tajar Koçua nga Kurveleshi.
- Një orë “Gruen” me zinxhir dhe pulla poste në trupin e Et’hem Totos, një emër i njohur në lëvizjet opozitare të kohës.
Dosjet e Vdekjes dhe Dëshpërimit
Pika kulmore e këtij procesverbalit është dorëzimi i dosjeve të ekzekutimit. Në to përfshihen jo vetëm urdhërat për vdekje, por edhe letërkëmbime të fundit të të dënuarve – dëshmi të gjalla të shpirtit njerëzor përballë pushkatimit.
- Përmenden proceset e gjyqit të Faik Dardhës, si dhe 25 dosje të tjera të gjykatës hetuese, ku janë marrë vendime për ndalim gjyqësor.
- Në një faqe të vetme përmendet se janë ruajtur dekretet mbretërore për ekzekutimet si dhe dëshirat e fundit të të dënuarve për vdekje – një dokument i rrallë dhe i rëndë për çdo lexues.
Një Arkiv i Gjallë i Diktaturës së Hershme
Dorëzimi i bërë më 2 janar 1940, në tri kopje të firmosura, tregon një përpjekje për të ruajtur kujtesën e represionit institucional, por edhe për të kaluar me kujdes arkivat e shtetit nga një dorë në tjetrën, në prag të ndryshimeve që solli pushtimi italian.
Emrat, datat, armatimet, dokumentet hetimore dhe vetë mënyra e përshkrimit në këtë procesverbal të thjeshtë por i ngarkuar emocionalisht, japin dëshmi për një periudhë të errët të Shqipërisë para-komuniste.
