Në verën e vitit 1960, Bukureshti u bë skena e një beteje që nuk u zhvillua në fronte tankesh, por në sallat e mbyllura të një takimi partiak.
Në krahun sovjetik, Walter Ulbrihti, udhëheqësi i Gjermanisë Lindore, duke mbrojtur vijën e Nikita Hrushovit. Përballë, delegacioni i Partisë Komuniste të Kinës, i udhëhequr nga Peng Zhen, i vendosur të mos pranojë kompromiset e Moskës.
Dokumenti që kemi sot në dorë – një procesverbal i gjatë në rusisht, i ruajtur në fondet arkivore (F.14/APMP) – është fjala e plotë e Ulbrihtit dhe debati i tij me kinezët. Ai është një nga tekstet më të qarta ku shihet qartë se çarja sovjeto–kineze nuk lindi befas në vitet ’60, por u përtyp gjatë në mbledhje të tilla të mbyllura.
“Ne duhet të flasim hapur për Deklaratën e Moskës”
Ulbricht e nis fjalën duke i kujtuar të gjithëve se arsyeja formale e mbledhjes është Deklarata e Moskës – dokumenti themelor ideologjik i kampit socialist:
Politbyroja e partisë sonë mendon se duhet të përdorim Kongresin III të Partisë së Punëtorëve të Rumanisë, për të diskutuar çështjet që lidhen me Deklaratën. Ne mendojmë se është e domosdoshme të hartohet dhe të botohet një komunikatë.
Pse një komunikatë? Sepse pas sesionit të Federatës Botërore të Sindikatave në Pekin, shtypi botëror po fliste pa pushim për mosmarrëveshjet brenda kampit socialist, sidomos përplasjen mes Partisë Komuniste të Kinës dhe partive të tjera “motra”. Ulbrihti kërkon që nga Bukureshti të dalë një sinjal i qartë: ne vijojmë t’i përmbahemi Deklaratës së Moskës dhe vijës së Hrushovit.
Në këtë pikë, ai lëvdon publikisht Hrushovin:
Ne mendojmë se Komiteti Qendror i PKBS-së dhe vetë shoku Hrushov kanë treguar nismë të madhe dhe aktivitet në luftën për bashkëjetesë paqësore…
Pikërisht këtu fillon edhe përplasja me kinezët.
Bashkëjetesa paqësore: politikë e mençur apo iluzion revizionist?
Për Moskën, doktrina e bashkëjetesës paqësore ishte një mjet strategjik: të shmangte një luftë bërthamore, të fitonte kohë, të mobilizonte lëvizjen për paqe dhe, në të njëjtën kohë, të përçante kampin perëndimor.
Për Pekinin, kjo doktrinë rrezikonte të zbutte luftën e klasave dhe t’i bënte socialistet të butë ndaj imperializmit.
Ulbricht nuk i fsheh akuzat:
Në këto rrethana, shokët kinezë ngrenë hapur çështje që, në fakt, drejtohen kundër politikës së bashkëjetesës paqësore.
Peng Zhen ndërhyn dhe pyet:
“Po thoni se ne jemi kundër bashkëjetesës paqësore?”
Ulbricht i përgjigjet ftohtë:
“Unë po them se kështu del në praktikë.”
Më tej, ai sjell shembullin e vizitës së Zhou Enlait në Mongoli: mongolët kishin propozuar të futnin në komunikatë një pikë për bashkëjetesën paqësore, por, sipas Ulbrihtit, kinezët kishin kërkuar ta hiqnin këtë formulim.
Për të, alternativa është e thjeshtë:
Shoku Hrushov me të drejtë thotë: ose bashkëjetesë, ose luftë – rrugë e tretë nuk ka.
Ndërsa, sipas tij, “militaristët gjermanë thonë se ekziston një rrugë e tretë” – duke nënkuptuar aventurat ushtarake të Adenauerit dhe revanshistëve të Gjermanisë Perëndimore.
West Berlini, armët bërthamore dhe krahët e prera të Adenauerit
Një pjesë e mirë e fjalës së Ulbrihtit lidhet me çështjen e Berlinit Perëndimor.
Ai argumenton se samiti i dështuar në Paris, pavarësisht prishjes, ka qenë sukses për kampin socialist, sepse ka penguar militaristët e Bonit të kalojnë në hapin tjetër – armatimin bërthamor:
Adenaueri mendon se për shkak të këtij samiti nuk arriti ta zbatojë politikën e tij agresive. Ata tashmë e ndiejnë se nuk kanë mjaft forcë për të ndërmarrë hapin e radhës – armatimin bërthamor.
Qëllimi strategjik i sovjetikëve dhe i Gjermanisë Lindore është i qartë: ta shndërrojnë Berlinin Perëndimor në qytet të lirë, duke detyruar popullsinë dhe opinionin gjerman të pranojë domosdoshmërinë e heqjes së pasojave të Luftës së Dytë Botërore.
Kinezët, sipas Ulbrihtit, janë skeptikë ndaj këtij kursi. Ai i quan kritikat e tyre “dogmatike” dhe të dobishme vetëm “për armikun”.
Çarmatosja e përgjithshme: slogan propagandistik apo strategji reale?
Një nga pikat më të nxehta është çështja e çarmatosjes së përgjithshme dhe të plotë. Ulbricht pranon hapur se nuk mund të thuhet se kur do të realizohet realisht kjo çarmatosje, por këmbëngul që:
Kur flasim për çarmatosje të përgjithshme dhe të plotë, ne i vëmë vetes për qëllim para së gjithash të fitojmë masat popullore, t’i mobilizojmë ato, t’i thërrasim të mbështesin propozimet për çarmatosje…
Për kinezët, kjo është formë revizionizmi: një slogan që heq theksin nga lufta revolucionare. Ulbricht u përgjigjet se nëse që në fillim do të deklaronin se janë kundër çarmatosjes së përgjithshme, atëherë do të shkatërronin lëvizjen për paqe dhe do t’u bënin një dhuratë propagandistike imperialistëve.
“Ne nuk jemi djem trevjeçarë” – shpërthimi kundër Pekinit
Në kapitullin e dytë dhe të tretë të dokumentit, toni i Ulbrihtit bëhet dukshëm më i ashpër. Ai i kritikon kinezët jo vetëm për tezën teorike, por për shkelje të disiplinës ndërkombëtare partiake.
Sipas tij, delegacioni kinez:
- Ka dalë publikisht me deklarata të veçanta në sesionin e WFTU në Pekin;
- Ka shpërndarë libra dhe artikuj të vetat për Leninin në gjermanisht, drejtuar anëtarëve të KQ të SED-it dhe studentëve në Gjermaninë Lindore;
- Ka përdorur ekspozitën bujqësore në Lajpcig për të propaganduar komunat popullore kineze si model për vende të tjera.
Ulbricht e sheh këtë si ndërhyrje të hapur:
Komuna popullore nuk është aspak e zbatueshme për vendet e tjera socialiste dhe nuk u sjell atyre asnjë dobi. Ne nuk mund të mos e diskutojmë këtë.
Ne nuk mund të mos dalim kundër jush.
Kur Peng Zhen e pyet nëse kreu i ekspozitës ka propozuar zyrtarisht krijimin e komunave në Gjermaninë Lindore, Ulbrihti i kthen përgjigje të ftohtë:
“Do t’ju japim materialet me shkrim. Këtë gjendje nuk mund ta durojmë as edhe një ditë.”
Në kulm të irritimit, ai thotë hapur:
Ne nuk jemi djem trevjeçarë dhe nuk duam të krijojmë tek ju përshtypjen se jemi të tillë.
Ju vetë i keni provokuar këto mosmarrëveshje; prandaj ne duhej t’ju jepnim përgjigje.
Literatura kineze, studentët dhe ndërhyrja në “teritorin ideologjik”
Një detaj interesant është vërejtja e Novotný-t (udhëheqësit çekosllovak), i pranishëm në takim, i cili ndërhyn për të konfirmuar se studentët kinezë kanë shpërndarë libra dhe artikuj të Pekinit te studentët çekosllovakë.
Ulbricht e përdor këtë si provë se Kina po përpiqet të krijojë një “kanal paralel” ideologjik brenda vendeve socialiste:
Duam të themi hapur se nuk lejohet të shpërndahet përmes ambasadës suaj literaturë që nuk i përgjigjet Deklaratës së Moskës.
Nuk mund të bëhet një gjë e tillë.
Për të, këto veprime janë ujë në mullirin e propagandës perëndimore: çdo deklaratë kineze, çdo broshurë, çdo shkrim për Leninin që dallon nga interpretimi sovjetik, merret menjëherë nga radiostacionet e Perëndimit si provë e përçarjes në kampin socialist.
Internacionalizmi dhe “rregullat e lojës” brenda kampit socialist
Në fund të fjalës, Ulbrihti e vendos konfliktin në një kuadër më të gjerë: disiplinën ndërkombëtare.
Sipas tij, rregulli i pashkruar është i qartë:
- Mosmarrëveshjet diskutohen fillimisht brenda familjes – në radhët e partive komuniste;
- Vetëm më pas, nëse është e nevojshme, dalin publikisht;
- Askush nuk duhet të hapë debate në shtyp e radio pa konsultim me të tjerët.
Kina, thotë ai, ka bërë të kundërtën: së pari ka botuar deklarata të veçanta, ka ngritur zhurmë ndërkombëtare dhe pastaj ka kërkuar “unitet”.
Për ta zgjidhur krizën, Ulbrihti propozon që në komunikatën përfundimtare të Bukureshtit:
- Të ritheksohen parimet e Deklaratës së Moskës;
- Çështjet e diskutueshme të lihen për një mbledhje të veçantë të partive komuniste dhe punëtore, ku në mënyrë ideale të marrin pjesë të gjithë sekretarët e parë – madje edhe vetë Mao Ce Duni.
Pse ky dokument është i rëndësishëm sot?
Ky procesverbal nuk është një tekst i thjeshtë “me fjalë të thata partiake”. Ai na lejon të shohim nga brenda se:
- Sa herët dhe sa hapur ishin shfaqur mosmarrëveshjet sovjeto–kineze;
- Si e shihnin udhëheqësit e Evropës Lindore (si Ulbrihti) rrezikun që një linjë e dytë ideologjike, ajo e Pekinit, të minonte kontrollin sovjetik;
- Si përdoreshin koncepte si “paqe”, “çarmatosje”, “komuna popullore” jo vetëm si teori, por si armë në një luftë të brendshme politike.
Për historinë e Luftës së Ftohtë, takimi i Bukureshtit 1960 është një nga ato momente kur fronti i jashtëm kundër NATO-s fillon të çahet nga brenda. Ulbrihti, në rolin e “prokurorit” të vijës sovjetike, flet me një gjuhë të ashpër që shpesh i afrohet akuzës publike ndaj Kinës si sabotatore të unitetit socialist.
Për publikun shqiptar, dokumente të tilla janë të rëndësishme jo vetëm për të kuptuar dinamikat e kampit socialist ku bënte pjesë edhe Shqipëria, por edhe për të parë se si përplasjet ideologjike të Moskës dhe Pekinit do të përfundonin duke i hapur rrugë kursit të veçantë që Tirana ndoqi më pas.
#Historiani #LuftaEFtohte #SinoSovietSplit #WalterUlbricht #Bucharest1960
