Një mëngjes historik në Durrës
Mëngjesi i 7 marsit 1914 solli në portin e Durrësit një pamje që Shqipëria e re e pavarur nuk e kishte përjetuar kurrë më parë. Në brigjet e Adriatikut, midis topave ceremonialë dhe thirrjeve të turmës, zbriti nga anija gjermane Taurus një burrë i gjatë, i veshur me uniformë europiane: Princi Wilhelm zu Wied, i cili do të bëhej sovrani i parë i Shtetit Shqiptar të pavarur.
I dërguar nga Fuqitë e Mëdha të Europës, Princ Vidi kishte pranuar detyrën për të udhëhequr një vend që sapo kishte dalë nga sundimi osman, ende i paorganizuar, me krahina që zjenin nga konfliktet e brendshme dhe ndikimet e huaja.
Megjithatë, në atë ditë marsi, në sytë e shqiptarëve të mbledhur në sheshin përpara Prefekturës së Durrësit, ai përfaqësonte shpresën për një shtet modern, të njohur dhe të barabartë me kombet e tjera europiane.
Pranë tij qëndronte Princesha Sofie, ndërsa oficerë austro-hungarezë, holandezë e shqiptarë formonin gardën e nderit. Flamujt me shqiponjën e Skënderbeut valëviteshin, dhe në ajër ndihej ndjenja e një fillimi të madh.
Fjalimi i Princ Vidit në Durrës
(Transkriptuar nga dorëshkrimi origjinal në frëngjisht, ruajtur në Arkivin Qendror të Shtetit)
Shqiptarë,
Me një gëzim të pafund kam pranuar fronin e Shqipërisë.
Nuk mund të refuzoja nderin për të qeverisur një popull trim e fisnik, që ka shkruar faqe të lavdishme në historinë e Europës së krishterë.Kam ardhur me dëshirën e zjarrtë për t’i treguar Europës se kjo Shqipëri e re, dhe heronjtë që e banojnë, meritojnë vendin që u takon; se ata janë të aftë të përqafojnë qytetërimin perëndimor dhe dritën e përparimit, të cilën po ajo Europë ia detyrohet edhe trimërisë së tyre.
Që në çastin kur vura këmbë në këtë tokë të shenjtë të atdheut tim të ri, vendosa të punoj për ringjalljen e saj.
Por një grusht kusarësh, të nxitur nga ndikime të fshehta, u përpoqën të pengonin këtë qëllim fisnik.Po flas për kryengritjen e trishtuar që ka shpërthyer kohët e fundit në jug të Mbretërisë sime.
Zemra më dhemb për këtë fatkeqësi.
Do të përkushtohem me të gjitha forcat për t’i dhënë fund kësaj kryengritjeje të rrezikshme.Me ndihmën e popullit tim — një popull që përbuz vdekjen po aq sa e do tokën e shenjtë të atdheut — jam i bindur se së shpejti do ta çlirojmë Shqipërinë nga këto horda barbare dhe vrasës të pamëshirshëm që nuk respektojnë as jetën, as shtëpitë e nënshtetasve të mi besnikë në jug të Mbretërisë.
Të fortë në të drejtën tonë, dhe të mbështetur në miqësinë dashamirëse të botës së qytetëruar, unë vetë, nëse do të jetë e nevojshme, do të marshoj për të rivendosur rendin dhe paqen.
Zemrën dhe fuqinë time do t’i përkushtoj çlirimit të Shqipërisë sime të dashur nga armiqtë e saj.
Le të udhëhiqemi të gjithë nga ndjenjat e nderit dhe të njerëzimit.Shqiptarë!
Jini të bindur se me trimërinë tuaj proverbiale dhe me shenjtërinë e kauzës sonë, Përgjegjësia Hyjnore do të na dhurojë fitoren, ashtu si edhe paqen aq të nevojshme për rilindjen tonë kombëtare.Jini të sigurt se zemra ime do të rrahë gjithmonë me tuajën — për lumturinë dhe lavdinë e Shqipërisë.
— Princ Wilhelm zu Wied
Durrës, 7 mars 1914
Një shpresë e shkurtër, një kujtim i përjetshëm
Ky fjalim, i ruajtur në dorëshkrimin origjinal të Princ Vidit në Arkivin Qendror të Shtetit , është një nga dokumentet më prekëse të fillimeve të shtetit shqiptar. Ai shënon momentin kur për herë të parë Shqipëria kishte një monark të njohur ndërkombëtarisht dhe një përpjekje për të vendosur institucione moderne mbi një truall të ndarë nga traditat, besimet dhe ndikimet e huaja.
Por historia mori tjetër drejtim. Vetëm pak javë pas këtij fjalimi, shpërthyen trazira në Jug, u përhapën ndikimet greke dhe turke, dhe qeveria e Durrësit nuk arriti të mbante rendin.
Në shtator 1914, pas vetëm gjashtë muajsh mbretërim, Princ Vidi u detyrua të largohej nga Shqipëria për t’u kthyer në Gjermani, ndërsa Europa u përfshi nga Lufta e Parë Botërore.
Megjithatë, ai mbeti në kujtesën e shumë shqiptarëve si një figurë e idealizuar, që u përpoq të sjellë Europën në Shqipëri, por u përplas me realitetin e vështirë të kohës.
Trashëgimia
Dorëshkrimi i tij origjinal, i shkruar në frëngjisht dhe i njollosur nga koha, mbart sot jo vetëm fjalët e një monarku të ri, por ëndrrën e një kombi që kërkonte vendin e vet në hartën e Europës.
Fjalimi i Princ Vidit është më shumë se një deklaratë politike — është një testament moral, një dëshmi e idealizmit që lind në kufijtë midis romantizmit dhe realitetit historik.
🕯️ Përfundim
Kur lexojmë sot fjalët e tij, ndjejmë jehonën e një momenti unik: Shqipëria, e sapolindur nga historia, përballet me Europën përmes zërit të një princi të huaj që e quajti këtë vend “atdheun tim të ri”.
Një fjalim i shkruar me sinqeritet dhe shpresë, i ruajtur për më shumë se një shekull në arkiva, dhe që sot rikthehet si një faqe e harruar e historisë shqiptare.
