Një Shqipëri që vuante urinë, ndërsa raportet falsifikoheshin
Në gushtin e vitit 1984, në kulmin e fushatës së mbledhjeve bujqësore, Prokuroria e Rrethit Mat dhe ajo e Vlorës kryen një kontroll të gjerë mbi zbatimin e vendimeve të Këshillit të Ministrave nr. 505, 507, 508, 509 e 519, që përcaktonin mënyrën e furnizimit të fshatarëve kooperativistë me produkte bujqësore e blegtorale.
Në dokumentin zyrtar të dërguar në Tiranë, Prokurori i rrethit Mat, Metik Baghiu, raportonte:
“Edhe pse tufëzimi i bagëtive të imta duhej të përfundonte brenda muajit tetor të vitit 1981, përsëri në disa fshatra si Bejnë, Kurdari, Shoshaj e të tjera, ai ka vazhduar edhe në vitet 1982–1983. Ka familje që mbajnë ende 1–2 bagëti të pa tufëzuara.
Ky fakt i parë nga një prokuror nuk ishte një episod i izoluar. Ai tregonte një sistem të tërë shkeljesh ligjore, keqmenaxhimi dhe abuzimi me prodhimet bujqësore, që preknin drejtpërdrejt jetën e fshatarëve të zakonshëm.
“190 dele jashtë normës dhe 100 lopë mbi statut”
Në kooperativën bujqësore të Bejnit, sipas raportit, u konstatua se kishte 190 bagëti të imta të patufëzuara dhe rreth 100 lopë mbi statut, ndërsa në Derjan, Baz, Shoshaj dhe Komsi situata ishte e ngjashme.
Këto shkelje, theksonte prokuroria, “pengonin zbatimin e kritereve për furnizimin e fshatarësisë me qumësht e nënprodukte”.
Edhe pse planet e përgatitura nga Seksioni i Planit dhe ai i Bujqësisë pranë Komitetit Ekzekutiv të rrethit Mat ishin të qarta, ato nuk u realizuan. Për rrjedhojë, “në mish, qumësht, gjalpë, gjizë e djathë pati mungesa të theksuara”, ndërsa në shumë fshatra furnizimi nuk ishte i vazhdueshëm.
Në disa raste, përmendet shprehimisht se prodhimi i mishit për gjashtëmujorin e parë të vitit 1984 ishte nën normë. P.sh., në kooperativën “Zoja Gurre”, nga 174 kv mish të planifikuara, u shpërndanë vetëm 117 kv – 67 % e planit. Në Komsi u arritën vetëm 59 %, në Xibër 54 % dhe në Shoshaj 47 %.
“Qumështi mungon, baxhot janë jashtë pune”
Një pjesë e gjatë e raportit i kushtohet qumështit dhe nënprodukteve të tij.
Në shumicën e ekonomive të rrethit Mat, furnizimi ishte nën 60 % të planifikuar. Në “Zoja Gurre” 57 %, në “Xibër” 51 %, në “Bejnë” 58 % e në “Komsi” 62 %.
“Në shumë ekonomi mungojnë baxhot, nuk janë pajisur me mjetet e nevojshme për përpunimin e qumështit, dhe mungojnë specialistët. Nga 2000 kv të planifikuar për t’u përpunuar, u dorëzuan vetëm 396 kv.”F.492-1984-85
Kjo shpjegon pse në disa fshatra “djathi e gjiza nuk janë shpërndarë asnjëherë”.
Në “Derjan” dhe “Bruç” gjendeshin sasi nënproduktesh “të pamarra prej muajsh në magazinat e grumbullimit”.
Prioriteti: shteti, jo fshatari
Raporti përmend shprehimisht se drejtuesit e ekonomive bujqësore “u jepnin prioritet dorëzimeve në shtet, pasi aty siguroheshin të ardhura direkte e më të larta”.
Në kooperativën e Kurdarisë, prodhimi i qumështit arriti 105 %, por dorëzimi në shtet ishte 112 %, ndërsa furnizimi i fshatarëve vetëm 69 %.
Në Shoshaj, prodhimi ishte 104 %, dorëzimi 114 %, ndërsa furnizimi vetëm 70 %.
Në Bruç, raporti ishte 103 : 134 : 76 % (prodhim, dorëzim, furnizim).
Në shkallë rrethi, shifra ishte dramatike: prodhim 90 %, dorëzim në shtet 110 %, furnizim i fshatarëve vetëm 67 %.
Fshatarët blinin me “debit” dhe mish i prishur në frigoriferë
Për shkak të mungesave dhe organizimit të dobët, në shumë pika të shitjes ndodhi prishja e mishit dhe e qumështit.
Në raport thuhet:
“Në disa ekonomi si Baz, Shoshaj, Burg e Zoja Gurre, prishjet e mishit dhe qumështit nuk ndodhën për shkak të mosblerjes nga fshatarët, por për shkak të mosorganizimit të drejtuesve. Në shumë raste është lejuar shitja e kundërligjshme me debit, pa lekë në dorë.
Një problem i përhapur ishte edhe mosfunksionimi i frigoriferëve – “shumica janë kthyer në rafte mallrash apo garderoba”, shkruan prokuroria me ironi të hidhur.
Emrat pas dështimit
Raporti përmend qartë dhjetëra emra drejtuesish që mbahen përgjegjës për situatën:
- Lek Ndreu – kryetar i kooperativës “Baz”
- Lek Shpani – degë financash
- Vullnet Sadushi – degë planit
- Dilaver Kurti, Pal Daçi, Myrvete Kodla – Komsi
- Islan Klosi, Nurie Mamica, Ahmet Lata – Bruç
- Hajredin Boçku, Liman Gjeçuka, Ali Ismaili – Macukull
- Ynerr Pëllumbi, Sali Voshi, Shefqet Hoxha – “Zoja Çurre”
- Shaban Rami, Theodhraq Keporani, Ferit Milloshi – Çërujë
- Mustafa Voka, Sadik Menaçi, Selman Neziri – Xibër
- Kujtim Kletofa, Agim Nregjoni, Besim Aida – Martanesh
- Ahmet Hajri, Boqir Allushi, Nelhane Lloti – Bejn
Të gjithë këta, sipas raportit, “nuk kanë kryer kontrolle të rregullta, nuk kanë kërkuar llogari nga vartësit dhe nuk kanë vënë në përgjegjësi askënd për mosrealizimet e planeve”.
Vlora: shkelje të ngjashme në jug
Një raport paralel nga Prokuroria e Rrethit Vlorë (drejtuar Prokurorisë së Përgjithshme dhe Ministrisë së Bujqësisë) pasqyron të njëjtin fenomen në kooperativat e Koculit, Sherishtes, Novoselës dhe Mavrovës.
Në Kocul, kooperativistët e fshatit Mërtiraj morën vetëm 23 % të qumështit të planifikuar, ndërsa ata të fshatit Kocul vetë morën 54 %.
Në Sherishte, situata ishte absurde: në disa fshatra u dha tej sasisë së planifikuar, ndërsa në Kaninë vetëm 40 % e qumështit të parashikuar.
Në Novoselë, për vitin 1984, realizimi ishte 67 % mish, 53 % qumësht dhe 20–30 % perime.
Furnizimi me nënprodukte ishte i mjerueshëm: në disa fshatra kooperativistët morën vetëm 100–300 gram djathë e gjizë për frymë.
Prokurori i Përgjithshëm kërkon ndërhyrje
Në fund të raportit, Prokurori i Përgjithshëm Rrapi Mino iu drejtua ministrit të Bujqësisë Shoqes Themi Thomai me një letër të prerë:
“Prokuroritë e rretheve Vlorë dhe Mat kanë konstatuar shkelje të rënda të ligjit që kanë ndikuar në mosfurnizimin e kooperativistëve me produkte bujqësore e blegtorale. Ju parashtrojmë sa më sipër, me qëllim që të thellohen masat për të siguruar furnizimin sipas planit.”
Në bazë të nenit 21 të ligjit “Për Prokurorinë e RPSH”, kërkohej përgjigje brenda 30 ditëve për masat që do të merreshin.
Një pasqyrë e qartë e dështimit të sistemit
Ky dokument arkivor tregon me saktësi se si sistemi i planifikimit socialist kishte hyrë në një fazë të thellë stagnimi në prag të viteve ’80.
Në teori, çdo kilogram mish, qumësht apo gjalpë planifikohej deri në detaj; në praktikë, raportet ishin të manipuluara, depot bosh dhe frigoriferët të ndryshkur.
Në vend që të forcohej besimi i fshatarëve tek kooperativa, ata shikonin se produktet që prodhonin shkonin në dorë të shtetit, ndërsa vetë mbeteshin pa gjalpë në shtëpi.
Në mënyrë të veçantë, ky raport zbulon edhe një realitet të hidhur: kultura e frikës dhe mungesa e përgjegjësisë personale, ku askush nuk dënohej për shkeljet, dhe çdo gjë mbyllej me një “parashtresë për korrigjim”.
Përfundim
Dokumenti mbetet një dëshmi e rrallë e dështimit ekonomik e moral të sistemit të kooperativave bujqësore në vitet e fundit të regjimit komunist.
Ai përmend me emër dhjetëra drejtues lokalë, e tregon qartë se pas shifrave të raportuara në gazetat e kohës fshihej një varfëri e strukturuar dhe një administratë e kalbur nga burokracia.
#HistoriShqiptare #ArkivaShqip #Kooperativat #RrapiMino #DokumenteSekrete #Historiani
