Në shtator të vitit 1986, gjatë Kongresit të X të Historisë Turke që u zhvillua në Ankara nga 22 deri më 27 shtator, delegacioni shqiptar i përbërë nga Selami Pulaha dhe Shaban Çollaku zhvilloi takime të rëndësishme me studiues kosovarë që jetonin dhe vepronin në Jugosllavi.
Sipas një informacioni arkivor të datës 20 tetor 1986, përgatitur nga Sektori i Propagandës me Botën e Jashtme, në kongres morën pjesë prof. Skënder Rizaj dhe prof. Luharrem Cerabregu, të cilët mbajtën kontakte të ngushta me përfaqësuesit shqiptarë.
Shqetësimet e intelektualëve kosovarë
Në bisedat e zhvilluara, prof. Skënder Rizaj foli hapur për gjendjen e rëndë të shqiptarëve në Kosovë. Ai pohoi se ishte kritikuar ashpër nga autoritetet jugosllave për pikëpamjet e tij shkencore, veçanërisht për studimet mbi autoktoninë e shqiptarëve në Kosovë, të cilat regjimi i cilësonte si “nacionaliste”. Pas kthimit nga Turqia, ai pritej të nxirrej në pension me detyrim.
Në të njëjtën situatë ishin edhe figura të tjera të njohura të shkencës kosovare: prof. Idriz Ajeti tashmë ishte nxjerrë në pension, ndërsa studiuesi Muhamet Tërmava, sapo liruar nga burgu dy vjet më parë, nuk gjente punë. Sipas Rizajt, udhëheqjet e institucioneve kryesore shkencore dhe kulturore – si Akademia e Shkencave e Kosovës, Universiteti i Prishtinës, apo Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës – kishin kaluar nën kontrollin e serbëve, duke zëvendësuar shqiptarët që, sipas kushtetutës, duhet t’i drejtonin ato.
Rreziku i sllavizimit dhe kërkesat për bashkëpunim
Një tjetër shqetësim i ngritur gjatë takimit ishte tendenca për sllavizimin e toponimeve shqipe në Maqedoni, që përbënte pjesë të një politike më të gjerë të asimilimit kulturor.
Të dy studiuesit kosovarë kërkuan bashkëpunim me botimet shqiptare dhe lutën që librat dhe revistat shkencore nga Tirana t’u dërgoheshin përmes kanaleve diplomatike — konkretisht, për prof. Cerabregun në Ambasadën Shqiptare në Ankara dhe për prof. Rizajn nëpërmjet studiuesit boshnjak Ilijen Vasiç.
Ata shprehën kënaqësi dhe mirënjohje për faktin që artikujt dhe veprat e tyre botoheshin në Shqipëri, si dhe për recensionet pozitive që merrnin nga studiuesit shqiptarë, duke e parë këtë si një dëshmi të mbështetjes kombëtare në kohë izolimi e përndjekjeje.
Përfundim
Ky dokument i vitit 1986 është një dëshmi e rrallë e ndërlidhjeve intelektuale midis Shqipërisë dhe Kosovës në periudhën e Jugosllavisë socialiste. Ai shpalos qartë klimën e presionit politik ndaj mendimit shkencor shqiptar në Kosovë, por edhe lidhjen e qëndrueshme kulturore që ruhej përmes kontakteve shkencore, bashkëpunimeve dhe shkëmbimeve të fshehta mes intelektualëve të dy anëve të kufirit.
