Hyrje
Instituti i mosfillimit të çështjes penale, i parashikuar në nenin 73 të Kodit Penal të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, përbën një nga institucionet më me rëndësi të drejtësisë sonë socialiste. Ai pasqyron në mënyrë të plotë frymën edukative dhe parandalese të ligjit tonë penal, i cili synon jo vetëm ndëshkimin e fajtorëve, por mbi të gjitha edukimin e qytetarëve në frymën e moralit komunist dhe të përgjegjësisë ndaj shoqërisë socialiste.
Ky institut juridik është një shprehje konkrete e orientimeve të Partisë dhe të mësimeve të shokut Enver Hoxha për forcimin e rolit edukativ të drejtësisë, për parandalimin e shkeljeve dhe për përmirësimin e vazhdueshëm të ndërgjegjes së qytetarëve në respekt të ligjit socialist.
I. Kuptimi i institutit të mosfillimit të çështjes
Mosfillimi i çështjes penale, sipas Kodit Penal, ka të bëjë me mospasjen e nevojës për të vënë në lëvizje procedimin penal, kur vepra e kryer ka rrezikshmëri të vogël shoqërore, dhe qëllimi i edukimit e i përmirësimit të autorit mund të arrihet përmes masave disiplinore dhe edukative, të cilat merren nga organizatat e punës dhe kolektivat socialiste.
Kështu, ligji nuk e sheh dënimin si qëllim më vete, por si një mjet për përmirësim dhe edukim të njeriut të ri socialist. Kur këto qëllime mund të arrihen pa ndëshkim penal, atëherë mosfillimi i çështjes përbën zbatim të drejtë dhe të thellë të ligjshmërisë socialiste
II. Rëndësia politike e institutit
Rëndësia e këtij instituti qëndron në faktin se ai i jep organeve të drejtësisë – gjykatës, prokurorisë dhe hetuesisë – mundësinë për të përdorur mjetet edukative në vend të masave ndëshkuese.
Kjo përbën një akt politik besimi të shtetit socialist ndaj njeriut që ka gabuar, duke e ndihmuar atë të ndërgjegjësohet dhe të përmirësohet nëpërmjet vetëkritikës, kolektivit dhe punës.
Në këtë mënyrë, drejtësia jonë socialiste arrin të jetë njëkohësisht e rreptë dhe njerëzore: e rreptë në parime, por njerëzore në zbatim.
Mosfillimi i çështjes është pra përjashtim nga rregulli, i cili mund të aplikohet vetëm në rrethana të veçanta, me kriterin e rrezikshmërisë së vogël të veprës dhe të autorit, dhe gjithmonë me arsyetim të thellë politik e juridik nga organet përkatëse.
III. Detyrat e gjyqtarit, prokurorit dhe hetuesit
Për zbatimin e drejtë të këtij instituti, dokumenti përcakton qartë detyrat e çdo hallke të drejtësisë:
1. Detyrat e gjyqtarit
Gjyqtari, gjatë shqyrtimit të çështjes, duhet të analizojë me thellësi rrezikshmërinë shoqërore të veprës dhe të autorit, të vlerësojë motivet, sjelljet morale e politike të tij, pendesën dhe qëndrimin në kolektiv.
Ai duhet të mbajë parasysh rolin edukativ të vendimit gjyqësor, i cili nuk duhet të kufizohet në ndëshkim, por të ndikojë për përmirësimin e autorit dhe për forcimin e disiplinës socialiste në kolektivin ku ai punon.
2. Detyrat e prokurorit
Prokurori, si garant i ligjshmërisë, ka detyrë të kontrollojë zbatimin e drejtë të nenit 73 të Kodit Penal, të verifikojë nëse ekzistojnë vërtet kushtet për mosfillim, dhe të protestojë çdo vendim të pabazuar ose të gabuar.
Ai duhet të sigurohet që mosfillimi të mos kthehet në formë liberalizmi, që dobëson luftën kundër shkeljeve dhe disiplinës.
Prokurori ka edhe detyrë të udhëheqë me frymë edukative të gjitha organet hetimore, që vendimet e tyre të ndikojnë në ngritjen e ndërgjegjes së punonjësve për respektimin e ligjit.
3. Detyrat e hetuesit
Hetuesi duhet të jetë i paanshëm, i drejtë dhe i kujdesshëm, duke mbledhur të gjitha faktet për vlerësimin e plotë të rrezikshmërisë së veprës.
Kur ai konstaton se vepra është e një rrezikshmërie të vogël, ai duhet të propozojë pushimin e çështjes dhe të paraqesë masat edukative që duhet të merren nga qendra e punës ose organizata shoqërore.
Në çdo rast, hetuesi duhet të kërkojë mendimin e kolektivit, si një formë e pjesëmarrjes së masave në drejtësi – parim themelor i sistemit socialist shqiptar.
IV. Roli i kolektivit dhe masave edukative
Kumtesa e thekson në mënyrë të veçantë rolin e kolektivit të punës si element kyç në procesin e edukimit dhe rivlerësimit të personit që ka kryer një vepër me rrezikshmëri të vogël.
Kolektivi jep vlerësimin moral dhe politik për personin dhe propozon masa disiplinore e edukative si:
- paralajmërim publik në kolektiv,
- qortim në organizatën bazë të partisë apo rinisë,
- detyra konkrete për përmirësim në punë dhe jetë shoqërore.
Këto masa shërbejnë si zëvendësues të ndëshkimit penal, duke realizuar qëllimin kryesor të ligjit – parandalimin dhe edukimin e njeriut të ri komunist.
Përfundime
Instituti i mosfillimit të çështjes penale është një fitore e drejtësisë socialiste shqiptare, që e lidh ngushtë juridiken me politikën, ligjin me moralin, ndëshkimin me edukimin.
Ai mishëron konceptin bazë të shtetit socialist – edukimin e njeriut nëpërmjet bindjes, jo frikës.
Për gjyqtarin, prokurorin dhe hetuesin, zbatimi i këtij instituti përfaqëson një akt të lartë përgjegjësie politike dhe profesionale, që kërkon analizë të thellë, bindje të plotë, dhe besim në forcat edukative të shoqërisë sonë socialiste.
Në fjalët e kohës, kjo kumtesë përmblidhet në thelbin e filozofisë së drejtësisë sonë:
“Drejtësia socialiste është arma e Partisë për të forcuar ligjshmërinë, për të luftuar shkeljet dhe për të edukuar qytetarët me frymën e moralit komunist.”
Kumtesa është përgatitur nga Isamedin Resnja, Viktor Konomi dhe Koço Josifi
