Ali Pasha dhe rrjetet franceze në Janinë: diplomaci, spiunë dhe teatro
Në fillim të shekullit XIX, Ali Pashë Tepelena kishte vendosur një përandori të vogël brenda Perandorisë Osmane, të mbushur me njerëz, konflikte dhe ambicie që e tejkalonin Epirin. Në këtë mikrokozmos të ndërlikuar, francezët – aleatë, të burgosur, renegatë apo diplomatë – zinin një vend të veçantë.
Nga të burgosur në arkitektë të oborrit të Janinës
Në vitet e trazimit pas fushatës së Napoleonit në Egjipt, disa ushtarakë francezë ranë robër dhe përfunduan në duart e Aliut. Charbonnel, Bessières, Poitevin, dhe të tjerë u shfrytëzuan menjëherë për talentet e tyre:
“Pa humbur as një çast, Aliu vuri në përdorim talentet e këtyre që fati ja kishte sjellur në duart e tij… Poitevin u ngarkua të bëjë fortifikimet e Janinës… Charbonnel merej me artilerinë e pashait.”
Aliu ngriti një pallat në Bonila, ku brohoritjet dhe zhurmat e topave qëlluar saktë dëgjoheshin nga oborri. Ishte një teatër force, një spektakël ushtarak i destinuar të impresiononte dhe frikësonte.
Tradhti, arratisje dhe kthime diplomatike
Por francezët kërkonin shpëtim. Charbonnel-i, me mjeshtri dhe mashtrim, u arratis nga komandantët e pashait dhe doli në Korfuz. Poitevin arriti t’i dërgojë një letër Napoleonit për ndihmë, por përpara se të reagohej, Perandori francez kishte kthyer sytë larg Shqipërisë.
Përgjigja e Aliut ishte e ashpër:
“Nuk mundi ta fshihte zemërimin e tij: u përpoq që t’i merrte me forcë robërit… Mbështeti gjithë interesin e tij mbi të vetmin francez që i mbetej në dorë.”
Ky ishte oficeri Fau, i cili mbahej me kujdes ekstrem për të mos u kërkuar nga ambasadat.
Rifillimi i marrëdhënieve me Francën – politika përmes dervishëve
Pas krizës së Nikopolisit, të dyja palët u detyruan të harrojnë për hir të interesave. Aliu nisi të flirtonte me Republikën e Ishujve Jonianë dhe i dërgoi sinjale diplomatike përmes njerëzve si Romieu dhe të dërguar të maskuar si tregtarë.
Kishte ardhur koha për një përfaqësues zyrtar. François Pouqueville, mik i Bessières, historian dhe anëtar i Komisionit të Shkencave në Egjipt, u zgjodh për këtë mision të ndërlikuar. E gjithë dërgata mbërriti në Panormo më 1 shkurt 1806, duke kaluar edhe nga ishulli i Sazanit, ku qëndruan për pak kohë.
Oborri i Ali Pashës – një mini-perandori me ritëm, muzikë dhe tmerr
Në Janinë, Pouqueville dhe Bessières takuan sërish mikun e tyre të dikurshëm të burgut, Marko Guerini, tashmë i konvertuar në mysliman dhe bërë imam dhe ministër i jashtëm i Aliut.
Aliu e priti me etiketë orientale, me humor të hollë dhe sytë që “nuk lëshonin asgjë pa kuptim”. Pouqueville shkruan:
“Nuk ishte as një Thesé, as një Piro, por një shqiptar dhelpër… çdo fjalë e tij kishte një kuptim të fshehur.”
Oborri i Janinës ishte një botë më vete, një qytet brenda qytetit, ku vlonin njerëz, qeshnin bufonë, këndohej Kurani dhe interpretohej Njëmijë e Një Net.
“Oboret dhe koridoret ishin mbushur me shërbëtorë, bufonë, berberë, muzikantë, pelikanë, dansorë, imamë, xhelatë…”
Jeta e Aliut ishte strikte në rituale, por e pasur në dramë.
Roli i francezëve në projektet e Aliut
Nën petkun e doktorëve apo sekretarëve, francezët u bënë pjesë e lojës së madhe të Aliut për të ruajtur independencën nga Porta dhe për të përdorur fuqitë evropiane si mburojë.
“Aliu pretendonte se nuk mund të duronte më rusët dhe anglezët, por… donte të lidhej me një fuqi që do t’i ndihmonte të realizonte projektet e tij ambicioze.”
Misioni francez kishte për qëllim pikërisht këtë: ta studionte, ndikonte dhe monitoronte Aliun, por edhe të siguronte favore tregtare dhe ushtarake.
Përfundim: Një oborr shqiptar në diplomacinë evropiane
Historia e Ali Pashës dhe francezëve në Janinë nuk është vetëm një episod kurioz i shekullit XIX – është një pamje e qartë e mënyrës sesi politika orientale dhe perëndimore ndërthureshin në një skenë të përbashkët. Midis topave, poetëve, renegatëve dhe peshqesheve me diamante, shfaqej një udhëheqës që dinte të përdorte gjithçka – madje edhe armiqtë e djeshëm – për të luajtur një lojë të madhe pushteti.
